Çin'den Orta Asya ülkelerine çağrı: İlişkilerde yeni çığır açalım!

Çin Dışişleri Bakanlığından yapılan açıklamaya göre, Devlet Başkanı Şi, Şaanşi eyaletinin merkezi Şian kentinde düzenlenen zirvenin ikinci gününde Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Tacikistan ve Türkmenistan liderlerine hitap etti.

Çin ile Orta Asya liderlerinin geçen yılki çevrim içi buluşmalarında "ortak geleceği paylaşan topluluk oluşturma" vizyonunu ortaya koyduğunu belirten Şi, Çin-Orta Asya Zirvesi'nin bu doğrultuda ilişkilerde yeni bir çığır açacağına inandığını vurguladı.

Şi, dünyanın yüzyılda bir görünen hızlı bir dönüşümden geçtiğini, zamanın değişimlerinin benzeri görülmedik yollarla tarihin seyrini etkilediğini ifade ederek Avrasya'nın merkezinde Orta Asya'nın bu değişimlerin göbeğinde yer aldığını vurguladı.

İpek Yolu'nun başlangıç noktası

Şi, Zirve'nin düzenlendiği Şian kentinin tarihi İpek Yolu'nun başlangıç noktası olduğunu, Çin ile Batı Asya arasında 2 bin yıl önce açılan bu ticaret güzergahının dünya uygarlığının gelişime büyük katkılar sağladığını vurgulayarak "Çin-Orta Asya ilişkileri tarihe kazanmış, gerçek ihtiyaçların yönlendirdiği ve halkların desteklediği bir bağdır. Bu bağ, bugün de zindeliğini ve hayatiyeti sürdürmektedir." dedi.

Eski bir Orta Asya atasözü "Kardeşlik tüm hazinelerden değerlidir"in, nasihatte bulunduğuna işaret eden Şi, "Etnik çatışmalar, dini kavgalar ve kültürel yabancılaşma bu bölgenin karakteri değildir. Orta Asya halklarının arayışı, dayanışma, kapsayıcılık ve uyumdur. Kimsenin bencil siyasi çıkar için bölgede nifak tohumu ekme ve çatışmaları kışkırtmaya hakkı yoktur." ifadelerini kullandı.

Şi, dünyanın istikrarlı, refah ve uyum içinde bir Orta Asya'ya ihtiyacı olduğuna işaret ederek "Orta Asya ülkelerinin egemenliği, bağımsızlığı, toprak bütünlüğü ve güvenliği korunmalı, Orta Asya halklarının kendi kalkınma yollarını bağımsız şekilde seçmesine saygı gösterilmeli, barış, huzur ve uyum için gösterdiği çabalar desteklenmelidir." değerlendirmesinde bulundu.

Avrasya kıtasının merkezindeki bölgenin, bağlantı yolları açısından önemli bir coğrafi avantaja sahip olduğuna dikkati çeken Şi, "Orta Asya, Avrasya'nın bağlantı merkezi olarak ticaret, uygarlıklar arası etkileşim ve bilim ile teknolojinin gelişimine katkı sağlayacak temele, şartlara ve kabiliyetlere sahiptir." diye konuştu.

Bağlantılılığı derinleştime

Şi, Orta Asya ülkeleri ile ekonomi ve ticaret alanında işbirliğini genişletmeyi hedeflediklerini vurgulayarak tarihi İpek Yolu güzergahındaki Doğu-Batı ticaretini canlandırmayı hedefleyen Kuşak ve Yol Girişimi kapsamındaki projelerin bölgesel bağlantılılığı derinleştireceğinin altını çizdi.

Çin'in bölgede sınır aşırı kargo ticaretini artırmayı hedeflediğini ifade eden Şi, mevcut gümrük kapılarını hızla modernleştireceklerini ve Sincan Özerk Bölgesi'nin Kızılsu Kırgız Özerk İli'nin Biedieli geçişinde yeni bir gümrük kapısı kuracaklarını belirtti.

Şi, Kazakistan'ın Trans Hazar Uluslararası Ulaşım Güzergahı projesini desteklediklerini, Çin-Kırgızistan-Özbekistan ile Çin-Tacikistan-Özbekistan kara yollarının trafik kapasitesini artırmayı, Çin-Kırgızistan-Özbekistan demir yolu için çalışmalara başlamayı hedeflediklerini kaydetti.

Ülkeler arasında bir hava ulaştırma piyasasının oluşmasını teşvik edeceklerini ifade eden Şi, Çin-Avrupa Demiryolu Ekspresi için bölgede montaj tesislerini kurulmasını ve ulaştırma şirketlerinin Orta Asya ülkelerinde dijital servis platformları ve kargo depoları kurmasını teşvik ederek bölgesel bir lojistik ağı kurmayı istediklerini dile getirdi.

Enerji işbirliği

Çin ile Orta Asya arasında enerji işbirliği kurulmasını öneren Şi, Çin-Orta Asya Doğalgaz Boru Hattı'nın D Hattı'nın inşasının hızlandırılmasını ve doğal gaz ve petrol ticaretini genişletmeyi amaçladıklarını vurguladı.

Çin, Türkmenistan doğal gazının en büyük alıcısı konumunda bulunuyor. Türkmenistan'dan başlayıp Özbekistan ve Kazakistan'ı katederek Çin'e ulaşan 7 bin kilometrelik Çin-Orta Asya Petrol Boru Hattı'ndan 2009'den 2022'ye kadar 39 milyar metreküpten fazla doğal gaz taşınmıştı.

Kazakistan'ın Hazar petrollerini Çin'e taşıyan Kazakistan-Çin Petrol Boru Hattı da 2014'te yılda 20 milyon ton kapasiteye ulaşmıştı.

Şi, ayrıca yenilenebilir enerji ve nükleer enerjinin barışçıl kullanımı alanında işbirliğinin geliştirilmesini önerdi.

Çin'in Orta Asya'da yoksulluğun azaltılması için özel bir işbirliği programı oluşturacağını, teknoloji ve mesleki kabiliyetlerin geliştirilmesi için Orta Asya'da Çin'in "Luban Atölyeleri" adı verilen mesleki eğitim merkezlerinden daha fazla açacağını ve Çin şirketlerimi Orta Asya'da daha fazla yerel istihdam yaratmaya teşvik edeceğini belirtti.

Şi, Orta Asya ülkelerine kalkınma yardımı olarak 26 milyar yuan (yaklaşık 3,7 milyar dolar) değerinde mali destek ve hibe sağlayacaklarını bildirdi.

Güvenlik

Çin'in Orta Asya ülkelerine kanun koruma, güvenlik ve savunma alanlarında kapasitelerini geliştirmeleri için desteğe hazır olduğunu ifade eden Şi, terörizmle mücadele ve bölgesel güvenliği sağlamaya yönelik bağımsız çabalarına destek vereceğini, siber-güvenliği geliştirmek için birlikte çalışacağını ifade etti.

Şi bölge ülkelerinin terörizm, aşırıcılık ve aşırıcılığın yanı sıra uyuşturucu kaçakçılığı gibi sınır aşırı suçlarla ortak mücadele etmesi gerektiğini vurguladı.

Zirve, kalıcı işbirliği mekanizmasına dönüşecek

Çin Devlet Başkanı Şi'nin ev sahipliğinde düzenlenen zirveye, Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev, Kırgızistan Cumhurbaşkanı Sadır Caparov, Tacikistan Cumhurbaşkanı İmamali Rahman, Türkmenistan Devlet Başkanı Serdar Berdimuhamedov ve Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev katıldı.

Dünkü açılış töreninin ardından bu sabah yuvarlak masa toplantısında buluşan liderler, toplantıda Şian Bildirisi'ne imza attı.

Liderler, işbirliğini derinleştirmeye yönelik taahhütlerini dile getirirken Afganistan'ın komşuları olarak ülkenin istikrarına, güvenliğine ve yeniden inşasına katkıda bulunmayı sürdüreceklerini belirtti.

Bildiride beklentilerin aksine Rusya-Ukrayna Savaşı'na değinilmesi dikkati çekti.

Öte yandan, liderleri Çin-Orta Asya Zirvesinin kalıcı işbirliği mekanizmasını dönüştürülmesini kararlaştırdı. Buna göre, zirve iki yılda bir düzenli toplanacak. 2025'teki ikinci zirveye Kazakistan ev sahipliği yapacak. Ayrıca işbirliği mekanizmasın için Çin'de bir sekretarya kurulması da planlanıyor.

Çin-Orta Asya Zirvesi, Pekin ile Orta Asya Cumhuriyetleri arasındaki "C+C5" işbirliğinin devlet başkanları düzeyindeki ilk toplantısı oldu.

Dışişleri bakanları düzeyindeki ilk "C+C5" toplantısı 2020'de yapılmıştı. Ardından dışişleri bakanları, 2021'de Çin'in, 2022'deyse Kazakistan'ın ev sahipliğinde çevrim içi toplantılarda bir araya gelmişti.

Dışişleri bakanları toplantılarının 4'üncüsü 27 Nisan'da Şian'da yapılmış, toplantıda grubun ilk liderler zirvesini mayıs ayında bu şehirde düzenlemesi kararlaştırılmıştı.