Çerve kirliliğine yasal çözüm

TBMM Çevre Komisyonu, 1995 yılında hazırlanan ''Çevre Yasasında Değişiklik Yapılmasına Dair Yasa Tasarısı''nı kabul etti. Komisyon Başkanı Münir Erkal'ın yurtdışında bulunması nedeniyle Komisyon, Başkanvekili AK Parti Samsun Milletvekili Mustafa Çakır başkanlığında toplandı. Çevre Yasasında Değişiklik Yapılmasına Dair Yasa Tasarısı'nda düzenlemenin amacı ''Bütün canlıların ortak varlığı olan çevrenin, sürdürülebilir kalkınma ilkesi doğrultusunda korunmasını sağlamak'' olarak belirlendi. KİRLETENDEN TAHSİL EDİLECEK Tasarı ile çevrenin korunmasına ve kirliliğinin önlenmesine ilişkin genel ilkeler şöyle sıralandı: -Başta idare, meslek odaları, birlikler ve sivil toplum kuruluşları olmak üzere herkes, çevrenin korunması ve kirliliğin önlenmesi ile görevli olup bu konuda alınacak tedbirlere ve belirlenen esaslara uymakla yükümlü olacaklar. -Çevrenin korunması, çevrenin bozulmasının önlenmesi ve kirliliğin giderilmesi alanlarındaki her türlü faaliyette, bakanlık ve yerel yönetimler, gerekli hallerde meslek odaları, birlikler ve sivil toplum kuruluşları ile işbirliği yapacak. -Arazi ve kaynak kullanım kararlarını veren ve proje değerlendirmesi yapan yetkili kuruluşlar, karar alma süreçlerinde sürdürülebilir kalkınma ilkesini gözetecekler. -Yapılacak ekonomik faaliyetlerin faydası ile doğal kaynaklar üzerindeki etkisi, sürdürülebilir kalkınma ilkesi çerçevesinde uzun dönemli olarak değerlendirilecek. -Çevre politikalarının oluşmasında katılım hakkı esas olacak. Bakanlık ve yerel yönetimler; meslek odaları, birlikler, sivil toplum kuruluşları ve vatandaşların çevre hakkını kullanacakları katılım ortamını yaratmakla yükümlü olacak. -Her türlü faaliyet sırasında doğal kaynakların ve enerjinin verimli bir şekilde kullanılması amacıyla atık oluşumunu kaynağında azaltan ve atıkların geri kazanılmasını sağlayan çevre ile uyumlu teknolojilerin kullanılması esas olacak. -Kirlenme ve bozulmanın önlenmesi, sınırlandırılması, giderilmesi ve çevrenin iyileştirilmesi için yapılan harcamalar, kirleten ve bozulmaya neden olan tarafından karşılanacak. Kirletenin kirlenmeyi ve bozulmayı durdurmak, gidermek ve azaltmak için gerekli önlemleri almaması veya bu önlemlerin yetkili makamlarca doğrudan alınması nedeniyle kamu kurum ve kuruluşlarınca yapılan gerekli harcamalar kirletenden tahsil edilecek. EKONOMİK ARAÇLAR VE TEŞVİKLER -Çevrenin korunması, çevre kirliliğinin önlenmesi ve giderilmesi için uyulması zorunlu standartlar ile vergi, harç, katılma payı, yenilenebilir enerji kaynaklarının ve temiz teknolojilerin teşviki, emisyon ücreti ve kirletme bedeli alınması, karbon ticareti gibi piyasaya dayalı mekanizmalar ve ekonomik araçlar ve teşvikler kullanılacak. -Bölgesel ve küresel çevre sorunlarının çözümüne yönelik olarak taraf olunan uluslararası anlaşmalar sonucu ortaya çıkan ulusal hak ve yükümlülüklerin yerine getirilmesi için gerekli teknik, idari, mali ve hukuki düzenlemeler bakanlığın koordinasyonunda yapılacak. Gerçek ve tüzel kişiler, bu düzenlemeler sonucu ortaya çıkabilecek maliyetleri karşılamakla yükümlü olacak. -Çevrenin korunması, çevre kirliliğinin önlenmesi ve çevre sorunlarının çözümüne yönelik gerekli teknik, idari, mali ve hukuki düzenlemeler Çevre ve Orman Bakanlığı'nın koordinasyonunda yapılacak. YÜKSEK ÇEVRE KURULU Tasıryla, ''Yüksek Çevre Kurulu'' oluşturulacak. Bu kurul ''Başbakanın başkanlığında, Başbakanın bulunmadığı zamanlarda Çevre ve Orman Bakanı'nın başkanlığında, Başbakanın belirleyeceği sayıda Bakan ile Bakanlık Müsteşarı''ndan oluşacak. Kurul yılda en az bir kez toplanacak. Kurulun çalışmaları ile ilgili konularda ön hazırlık ve değerlendirme yapmak üzere, Bakanlık Müsteşarının başkanlığında ilgili bakanlık müsteşarları, diğer kurum ve kuruluşların en üst düzey yetkili amirlerinin katılımı ile toplantılar düzenlenecek. Bu toplantılara gündeme göre ilgili kamu kurumu niteliğindeki kuruluşların birlik temsilcileri, meslek kuruluşları, sivil toplum kuruluşları, yerel yönetim temsilcileri, üniversite temsilcileri ve bilimsel kuruluşların temsilcileri davet edilecek. Tasarı ile kurula şu görevler verildi: -Etkin bir çevre yönetiminin sağlanması için hedef, politika ve strateji belirlemek, -Sürdürülebilir kalkınma ilkesi çerçevesinde ekonomik kararlara çevre boyutunun dahil edilmesine imkan veren hukuki ve idari tedbirleri belirlemek, -Birden fazla bakanlık ve kuruluşu ilgilendiren çevre konularına ilişkin uyuşmazlıklarda nihai kararı vermek. ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ Tasarıda, çevrenin korunması amacıyla yürütülecek çalışmalara da yer verildi. Buna göre, çevrenin korunması amacıyla doğal çevreyi oluşturan biyolojik çeşitlilik ile bu çeşitliliği barındıran ekosistemin korunması esas olacak. Biyolojik çeşitliliği koruma ve kullanım esasları, sürdürülebilir kalkınma ilkesi doğrultusunda yerel yönetimlerin, üniversitelerin, sivil toplum kuruluşlarının ve ilgili diğer kuruluşların görüşleri alınarak belirlenecek. Sürdürülebilir kalkınma ilkesi doğrultusunda, koruma kullanma dengesi gözetilerek kentsel ve kırsal nüfusun barınma, çalışma, dinlenme, ulaşım gibi ihtiyaç alanlarını belirlemek, bu ihtiyaçların karşılanması sonucu oluşabilecek çevre kirliliğini önlemek amacıyla nazım ve uygulama imar planlarına esas oluşturmak üzere bölge ve havza bazında çevre düzeni planları bakanlıkça yapılacak veya yaptırılacak. Türkiye ve dünya ölçeğinde ekolojik önemi olan, çevre kirlenmeleri ve bozulmalarına duyarlı alanları, ''Özel Çevre Koruma Bölgesi'' belirlemeye ve ilan etmeye Bakanlar Kurulu yetkili olacak. Sulak alanların doğal yapıları ve ekolojik dengeleri korunacak. Sulak alanların doldurulması ve kurutulması yolu ile arazi kazanılamayacak. Bu hükme aykırı olarak arazi kazanılması durumunda bu alan faaliyet sahibince eski haline getirilecek. NADİR BİTKİ VE HAYVAN TÜRLERİ KORUNACAK Biyolojik çeşitliliğin sürdürülebilirliliğinin sağlanması bakımından nesli tehdit veya tehlike altında olanlar ile nadir bitki ve hayvan türleri korunacak ve mevzuata aykırı biçimde ticareti yapılamayacak. Türkiye'nin deniz, yeraltı ve yerüstü su kaynakları ve su ürünleri üretim alanları korunarak kullanılacak ve kirlenmeye karşı korunacak. ÇED RAPORLARI Gerçekleştirmeyi planladıkları faaliyetleri sonucu çevre sorunlarına yol açabilecek kurum, kuruluş ve işletmeler, Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) Raporu veya proje tanıtım dosyası hazırlamakla yükümlü olacak. ''ÇED Olumlu Kararı'' veya ''ÇED Gerekli Değildir'' kararı alınmadıkça bu tür faaliyetlere onay, izin, teşvik, yapı ve kullanım ruhsatı verilemeyecek, proje için yatırıma başlanamayacak ve ihale edilemeyecek. Atıklarını ortama vermeleri uygun görülmeyen tesis ve işletmeler ile yerleşim birimleri, atıklarını arıtmak ve bertaraf etmekle yükümlü olacak. İnşaat ruhsatı aşamasında bu yükümlülüğünü yerine getireceğini gösteren proje ve belgeleri ilgili kuruma sunmayanlara inşaat ruhsatı verilmeyecek. İnşaatı bitenler, bu yükümlülüğü yerine getirmedikçe işletme veya yapı kullanma ruhsatı alamayacak. Yükümlülüklerini yerine getirmeyenlerin daha önceden verilen yapı kullanma izni veya işletme izni iptal edilecek. Tehlikeli atıkların ithalatını yasaklayan tasarı, bunların üretimi, satışı, depolanması, kullanılması ve taşınması faaliyetlerini yürütenlere, bir kaza dolayısıyla çevreye ve üçüncü şahıslara verebilecekleri zararlara karşı mali sorumluluk sigortası yaptırma zorunluluğu getiriyor. GÜRÜLTÜNÜN YANI SIRA... Tasarı ile ''Kişilerin huzur ve sükununu, beden ve ruh sağlığını bozacak şekilde gürültü oluşturulmasının'' yanı sıra ''Titreşim'' oluşturulması da yasaklanıyor. Ulaşım araçları, şantiye, fabrika, atölye, işyeri, eğlence yeri, hizmet binaları ve konutlar; kaynaklanan gürültü ve titreşimin yönetmeliklerle belirlenen standartlara indirilmesi için gerekli tedbirleri almakla yükümlü olacak. BİR YIL SÜRE Tasarı ile belirlenen hükümlere aykırı davrananlara gerekli düzenlemeleri yapmaları için bir defalığına bir yılı aşmamak üzere süre verilebilecek. Faaliyet, süre verilmemesi durumunda derhal, süre verilmesi durumunda bu süre sonunda kısmen veya tamamen, süreli veya süresiz olarak durdurulacak. Çevre ve insan sağlığı yönünden tehlike yaratan faaliyetler hakkında süre verilmeksizin durdurma işlemi uygulanacak. ÇEVRE KATKI PAYI Çevre kirliliğinin önlenmesi, çevrenin iyileştirilmesi ve çevre ile ilgili yatırımların desteklenmesi amacıyla çeşitli kaynaklardan şu kesintiler yapılacak: -İthaline izin verilen kontrole tabi yakıt ve atıkların CİF bedelinin yüzde biri ile hurdaların CİF bedelinin binde 5'i oranında alınacak miktar, -Belediyelerce tahsil edilen çevre temizlik vergisinin yüzde 20'si, -Hava taşıt araçlarından yurtiçi taşımaları için (yurt dışı bağlantılı seferler hariç) yolcu başına bilet bedelinin yüzde 1'inden ve taşınan yük için ton başına yılda alınacak l YTL, -GSM mobil telefon abonelerinden her ay abone başına l YTL olmak üzere ilgili şirketlerce tahsil edilen miktar, -Türk Uluslararası Gemi Siciline tescil edilen her türlü deniz aracından; 18 grostondan 100 grostona kadar olanlara groston başına l YTL, 101 grostondan 500 grostona kadar olanlardan ek olarak 100 grostonun üzerindeki her groston başına 50 YKr, 501 grostondan 5 bin grostona kadar olanlardan ek olarak 500 grostonun üzerindeki her groston başına 10 YKr, 5001 grostondan 20 bin grostona kadar olanlardan ek olarak 5000 grostonun üzerindeki her groston başına 5 YKr, 20 bin grostondan büyük olanlardan ise ek olarak 20 bin grostonun üzerindeki her groston başına 2 Kuruş.'' Çevre Yasası'nda yapılan değişiklikle ikinci ürün ekilen yörelerde valiliklerin sorumluluğunda kontrollü anız yakmaya izin verilebilecek. Tasarı ile idari nitelikte uygulanacak cezalar da belirlendi. Buna göre, egzoz ölçümü yaptırmayanlara 250 YTL, standartlara aykırı emisyona neden olanlara 500 YTL para cezası uygulanacak. ÇED sürecine başlamadan veya bu süreci tamamlamadan inşaata başlayan ya da faaliyete geçenlere yapılan proje bedelinin yüzde l'i oranında ceza verilecek. Tasarıda yer alan bazı cezalar şöyle: -Hava kirliliğine neden olan tesisleri, izin almadan kuran ve işleten veya iznin iptal edilmesine karşın kurmaya ve işletmeye devam edenlere 12 bin YTL. Emisyon miktarlarının sınırları aşması durumunda 24 bin YTL. Hava kirliliğine neden olan konutlarda her bağımsız bölüm için 150 YTL. -Atık alım, ön arıtma, arıtma veya bertaraf tesislerini kurmayanlar ile kurup da çalıştırmayanlara 30 bin YTL. -Gürültü ve titreşime neden olanlara, konutlar için 200 YTL, ulaşım araçları için 600 YTL, işyerleri ve atölyeler için 2 bin YTL, fabrika, şantiye ve eğlence gürültüsü için 6 bin YTL. -Yasaklara aykırı olarak ülkenin denizlerinde ve doğal veya suni göller ve baraj gölleri ile akarsularda, katı atık, atıksu, petrol ve petrol türevleri tahliyesi veya deşarjı yapan tankerlere, groston başına 20 YTL'ye kadar. -Yasak atıkları toprağa verenlere 12 bin YTL. -Biyolojik çeşitliliği tahrip edenlere, Özel Çevre Koruma Bölgeleri için belirlenen esaslara aykırı davrananlara 10 bin YTL, -Belirlenen alanlar dışından kum, çakıl ve benzeri maddeleri alanlara metreküp başına 60 YTL. -İçme ve kullanma suyu koruma alanlarına, kaynağın kendisine ve bu kaynağı besleyen yerüstü ve yeraltı sularına, sulama ve drenaj kanallarına atık boşaltanlara 24 bin YTL. -Yasaklara veya sınırlamalara aykırı olarak atık toplayan, taşıyan, geçici ve ara depolama yapan, geri kazanan, geri dönüşüm sağlayan, tekrar kullanan veya bertaraf edenlere 12 bin YTL, ithal edenlere 30 bin YTL. UMUMA AÇIK YERLERİ KİRLETENLER -Umuma açık yerlerde çevreyi kirletenlere 50 YTL. -Tehlikeli atıkları ülkeye sokanlara 1 milyon YTL. -Tehlikeli atıkları ön bildirimde bulunmadan ihraç eden veya transit geçişini yapanlara 1 milyon YTL. -Atıksu altyapı sistemlerinin ve katı atık bertaraf tesisleri kurma yükümlülüğünü yerine getirmeyen kurum ve kuruluşlarına, 1-50 bin YTL. -Anız yakanlara her dekar için 10 YTL. Anız yakma fiilinin orman ve sulak alanlara bitişik yerler ile meskun mahallerde işlenmesi durumunda ceza beş kat artırılacak. Bakanlar Kurulu cezaları 10 katına kadar arttırabilecek. Bu cezaların verilmesini gerektiren fiillerin işlenmesinden itibaren üç yıl içinde birinci tekrarında bir kat, daha sonraki tekrarlarda iki kat artırılarak verilecek. HAPİS CEZASI Yanlış ve yanıltıcı bilgi verenler ve bilgi vermemekte direnenler ile ÇED sürecinde yanlış ve yanıltıcı belge düzenleyenler ve kullananlar 6 aydan bir yıla kadar hapisle cezalandırılacak. Çevreyi kirleten veya bozan bir faaliyetten zarar gören veya haberdar olan herkes ilgili makamlara başvurarak önlem alınmasını veya faaliyetin durdurulmasını isteyebilecek. TEŞVİKLER Çevre kirliliğinin önlenmesi ve giderilmesine ilişkin faaliyetler teşvik tedbirlerinden yararlandırılacak. Arıtma tesisi kuran, işleten ve yönetmeliklerde belirtilen yükümlülükleri yerine getiren kuruluşların arıtma tesislerinde kullandıkları elektrik enerjisi tarifesi, sanayi tesislerinde kullanılan enerji tarifesinin yüzde 50'sine kadar indirilebilecek. KONTROLLÜ ANIZ YAKILABİLECEK Anız yakılması, çevre ve meraların tahribi ve erozyona neden olabilecek her türlü faaliyet yasaklandı. Ancak ikinci ürün ekilen yörelerde valiliklerce hazırlanan eylem planı çerçevesinde ve valiliklerin sorumluluğunda kontrollü anız yakmaya izin verilebilecek. TEMİZ HAVA- Hava kalitesinin korunması ve hava kirliliğinin önlenmesi için ulusal enerji kaynakları öncelikli olmak üzere Bakanlıkça belirlenen standartlara uygun temiz ve kaliteli yakıtların ve yakma sistemlerinin kullanılması zorunlu olacak. Bakanlık temiz hava politikalarının il ve ilçe merkezlerinde uygulanmasını ve hava kalitesini izleyecek. ÇEVRE GÖNÜLLÜLERİ Bakanlık belli koşulları taşıyan kişileri ''çevre görevlisi'' olarak görevlendirebilecek. Bu görevlilere herhangi bir ücret ödenmeyecek. Görevini kötüye kullandığı belirlenen çevre gönüllülerinin görevleri sona erdirilecek. Tasarı ile bakanlık merkez teşkilatında kullanılmak üzere 500 yeni kadro ihdas edildi. -ELEKTROMANYETİK ALANLAR- İyonlaştırıcı olmayan radyasyon yayılımı sonucu oluşan elektromanyetik alanların çevre ve insan sağlığı üzerindeki olumsuz etkilerinin önlenmesi için yönetmelik çıkartılacak. EĞİTİCİ YAYINLAR Çevrenin korunması ve kamuoyunda çevre bilincinin geliştirilmesi amacıyla, okul öncesi eğitimden başlanarak Milli Eğitim Bakanlığı'na bağlı örgün eğitim kurumlarının öğretim programlarında çevre ile ilgili konulara yer verilecek. Yaygın eğitime yönelik olarak, radyo ve televizyon programlarında da çevrenin önemine ve çevre bilincinin geliştirilmesi amacıyla programlar yayınlanacak. KOMİSYONDAN İSTİFA Çevre ve Orman Bakanlığı personeline ek ödeme yapılmasına ilişkin madde komisyonda tartışma yarattı. Alt komisyon metninde yer alan personelin ücretlerinin yüzde 50'sini aşmamak üzere ek ödeme yapılmasına ilişkin maddenin görüşmeleri sırasında AK Parti Kilis Milletvekili Veli Kaya, oranı yüzde 200'e çıkartan bir önerge verdi. Ancak, diğer AK Parti milletvekilleri de kamuda ücret dengesizliğini giderici bir düzenleme yapıldığını ifade ederek maddenin metinden çıkartılmasını istedi. Toplantıya Maliye Bakanlığı'nı temsilen katılan bir bürokrat da hazırlanan tasarı ile tüm ek ödemelerin kaldırılacağını ve ''Eşit işe eşit ücret'' ilkesi doğrultusunda bir düzenleme yapılacağını bildirerek, bu maddeye itiraz etti. ''Çevre Bakanlığı kökenli'' olduğunu ifade eden Kaya, bakanlık personelinin büyük güçlükler içinde olduğunu, aralarında Çevre ve Orman Bakanlığı'nın da bulunduğu sadece 3 bakanlığın personelinin ek ödemelerden yararlanamadığını söyledi. Maliye Bakanlığı'nın yıllardır düzenleme yapılacağı gerekçesiyle ek ödemelere karşı çıktığını kaydeden Kaya, ancak en son 25 Şubat tarihinde Hazine Müsteşarlığı personelinin ek ödeme alabilmesini sağlayan bir yasal düzenlemenin TBMM'de kabul edildiğini belirtti. Komisyon Başkanvekili Mustafa Çakır ile Ak Parti Çankırı Milletvekili Tevfik Akbak'ın konunun tüm kamu çalışanlarını kapsayacak şekilde düzenleneceğini belirterek maddenin metinden çıkartılması konusunda ısrarlı olması üzerine ''Yüzde 200'lük önergeye'' imza atan AK Parti Zonguldak Milletvekili Polat Türkmen de imzasını çekmek istediğini söyledi. Bunun üzerine Veli Kaya, arkadaşlarına tepki göstererek, başkanlığa komisyon üyeliğinden istifa dilekçesini sundu ve toplantıyı terk etti.