Çalışanların doğuma ilişkin yeni haklarında son durum

Kadın işçilerin doğumdan önce sekiz ve doğumdan sonra sekiz hafta olmak üzere toplam 16 haftalık süre için çalıştırılmamaları esas bulunuyor.

Çoğul gebelik halinde doğumdan önce çalıştırılmayacak 8 haftalık süreye 2 haftalık süre daha eklenmesi gerekiyor.

Bununla beraber sağlık durumu uygun olduğu takdirde, doktorun onayı ile kadın işçi isterse doğumdan önceki üç haftaya kadar işyerinde çalışmaya devam etme hakkına sahip bulunuyor. Bu durumda, kadın işçinin çalıştığı süreler doğum sonrası sürelere eklenir. Doğum sonrası bebeğiyle ilgilenme süresini artırmak isteyen kadın çalışanlar bu haktan çokça faydalanmayı tercih ediyorlar.

Hamilelik süresince kadın işçiye periyodik kontroller için ücretli izin verilmesi de şart.

Bu maksimum beş haftalık çoğul gebelik halinde yedi haftalık aktarma süresi dışında 2011 yılında getirilen hak ile kadın işçinin erken doğum yapması halinde ise doğumdan önce kullanamadığı çalıştırılmayacak süreler doğum sonrası sürelere eklenmek suretiyle kullandırılması da mümkün bulunuyor.

Keza 2016 yılı başında getirilen hak ile de doğumda veya doğum sonrasında annenin ölümü hâlinde, doğum sonrası kullanılamayan süreler de babaya kullandırılabiliyor. Üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen eşlerden birine veya evlat edinene çocuğun aileye fiilen teslim edildiği tarihten itibaren sekiz hafta analık hâli izni kullanabiliyor.

2016 yılında yürürlüğe giren 6663 sayılı aynı Kanunla ayrıca bir de yarı süreli çalışma hakkı getirilmiş ve bu köşeden değerlendirmiştik.

Yarı Çalışma Süresi Hakkı

Buna göre doğum sonrası analık hâli izninin bitiminden itibaren çocuğunun bakımı ve yetiştirilmesi amacıyla ve çocuğun hayatta olması kaydıyla kadın işçi ile üç yaşını doldurmamış çocuğu evlât edinen kadın veya erkek işçilere istekleri hâlinde birinci doğumda altmış gün, ikinci doğumda yüz yirmi gün, sonraki doğumlarda ise yüz seksen gün süreyle haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin verilmesi gerekiyor. Çoğul doğum hâlinde bu sürelere otuzar gün daha ekleniyor. Çocuğun engelli doğması hâlinde ise bir artırım daha geliyor ve bu süre üç yüz altmış gün olarak uygulanabiliyor.

Yarı Çalışma Ödeneği

Haftalık çalışma süresinin yarısı kadar verilen ücretsiz izin süresince doğum ve evlat edinme sonrası başvuruya bağlı olarak yarım çalışma ödeneği ödemesi ile işçinin ücret standardı bir ölçüde dengeleniyor. Zira çalışılan aya ait aylık prim ve hizmet belgesinin ilişkin olduğu aydan sonraki ikinci ay içinde Yarım çalışma ödeneği İşsizlik fonundan aylık olarak ödenmeye başlıyor. 

Ödeneğinin günlük miktarı, günlük asgari ücretin brüt tutarı kadar olup bu hakka kavuşmak için son üç yılda en az 600 gün işsizlik sigortası primi bildirilmiş olması şart bulunuyor.

Haftalık çalışma süresinin yarısı kadar fiilen çalışılması ve doğum ve evlât edinme sonrası analık hâli izninin bittiği tarihten itibaren 30 gün içinde İş-Kur’a doğum ve evlât edinme sonrası yarım çalışma belgesi ile müracaatta bulunulması da şart. Müracaat gecikirse doğum ve evlat edinme sonrası yarım çalışma ödeneği gecikilen süre kadar azalmış oluyor.

Sadece damga vergisine tabi olan Yarı Çalışma Ödeneği süresince rapor parasına da hak kazanılırsa rapor parasına tekabül eden süre için yarı çalışma ödeneği ödenmiyor.

Yarı süreli çalışma hakkının kullanıldığı süre zarfında günlük çalışma süresi içinde ayrıca birbuçuk yaşından küçük çocuklarını emzirme amacıyla tanınan günde birbuçuk saatlik süt izninin kullanılması ise mümkün bulunmuyor.

Bu sürelerin hekim raporu ile belirtilmesi koşuluyla işçinin sağlık durumuna ve işin özelliğine göre doğumdan önce ve sonra gerekirse artması da mümkün.

Ülkemizde Nisan 2016 ayından itibaren uygulamaya geçen yarı çalışma ödeneğinden yararlanmada son durum ise şöyle:

Tabloya bakılırsa yeni haktan faydalanmada farkındalığın arttığı anlaşılıyor.

Ücretsiz İzin Hakkı

İsteği halinde kadın işçiye, onaltı haftalık sürenin tamamlanmasından veya çoğul gebelik halinde onsekiz haftalık süreden sonra altı aya kadar ücretsiz izin verilmesi gerekiyor. Yasal ifadesi bağlayıcı olduğundan burada İşverenin reddetme hakkı bulunmuyor.

Keza bu izin, üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinme hâlinde eşlerden birine veya evlat edinene de verilmesi ve bu sürenin yıllık ücretli izin hakkının hesabında çalışılmış gibi dikkate alınması gerekiyor.

İşçilerin doğum nedeniyle kullanabileceği bu izin hakları iş sözleşmesi ile çalışan ve gerek 4857 sayılı Kanun ve gerekse Basın İş Kanunu ve Deniz İş Kanunu kapsamında olan çalışanları da kapsıyor.