Boşanan kadın çocuklarına kendi soyadını verebilir mi?

Boşanan kadın çocuklarına kendi soyadını verebilir mi? Son yıllarda kadın cinayetleri ve kadına şiddet örnekleri nedeniyle sık sık tartışma konusu haline gelen kadınların çocuklarına kendi soyadlarını verme konusunda Anayasa Mahkemesi emsal niteliğinde bir karar verdi. Anayasa Mahkemes'nin kararını ve kadınların çocuklarına kendi soyadlarını vermelerine imkan tanıyan yasal düzenlemenin detaylarını Avukat Elvan Kılıç anlattı. 

Türk hukuk sisteminde, çocuğun anne ve babası evliyse babanın soyadını alacağı, evli değillerse annenin soyadını alacağı Türk Medeni Kanunu’nda hüküm altına alınmıştır. 'Evliliğin boşanma ile sonuçlanması durumunda çocuğun soyadında bir değişiklik meydana gelir mi, çocuk annenin soyadını kullanabilir mi?’ soruları ülkemizde sık sık gündeme gelmekte. Yasaya göre evlenmenin boşanma ile sonuçlanması durumunda, çocuğun velayeti anneye verilse dahi çocuk babanın soyadını kullanmaya devam etmekte.

Eşlerin, evliliğin devamı boyunca ve evliliğin sonra ermesi durumunda sahip oldukları hak ve yükümlülükler bakımından aynı hukuksal konumda oldukları, bu nedenle de erkeğe velayet hakkı kapsamında tanınan çocuğun soyadını seçme hakkının kadına tanınmaması, velayet hakkının kullanılması bakımından cinsiyet ayrımcılığı sonucunu doğurmakta, aile içinde kadın erkek eşitliğine aykırı olmakla birlikte bazı durumlarda çocuğun menfaatine de aykırılık teşkil etmektedir.

Evliliği kötü bir şekilde boşanma ile sonuçlanan eşler arasında bir daha barışma ihtimali olmaması ve görüşmeme ihtimalleri bulunması sebebiyle kadınlar çocuklarının da babaya ait soyadlarını kullanmalarını istememektedirler.

Hatta zaman zaman çocuklarına karşı bir baba olarak sorumluluklarını yerine getirmemesi sebebiyle aradaki sevgi ve saygı bağının ortadan kalkması ve babanın anneye karşı olumsuz davranışlarını gören çocuklar da babalarının soyadlarını taşımak istememektedirler.

Özellikle küçük yaşlardaki çocuklar açısından anne ile soyadın farklı olması durumu problemlere yol açmakta, çevrelerindeki insanlara bu durumu açıklamakta zorlanmaktadırlar. Ayrıca anneler de resmî kurumlara başvuru yaparken çocuğun annesi olduğunu ispat etme sorunuyla karşılaşılmaktadır. Tüm bu sebeplerle, birçok kadın tarafından çocuklarının soyadlarını değiştirmek için dava açılmaktadır.

Anneler çocuklarına kendi soyadlarını verebilecek!

Anayasa Mahkemesi tarafından boşanma sonrası çocuğuna kendi soyadını vermek isteyen annenin talebinin reddi temelde bir hak ihlali olarak görülmüştür ve emsal teşkil edecek bir karar vermiştir. Bu karara göre boşanan ve çocuğunun velayetini alan bir anne artık çocuğuna kendi soyadını verebilecektir. Böylece boşanan kadınlar ve çocukların önündeki engel kalkmıştır. Ayrıca kararda kadın ve erkeğin evlilik süresince ve evliliğin sona ermesinde eşit hak ve sorumluluklara sahip olmaları gerektiğine ilişkin uluslararası sözleşme hükümleri hatırlatılarak eşlerin, evliliğin devamı boyunca ve boşanmada sahip oldukları hak ve yükümlülükler bakımından aynı hukuksal konumda oldukları, erkeğe velayet hakkı kapsamında tanınan çocuğun soyadını seçme hakkının kadına tanınmamasının velayet hakkının kullanılması bakımından cinsiyete göre ayrım yapılması sonucunu doğuracağı vurgulanmıştır. Anayasa Mahkemesinin 2015'te verdiği emsal hak ihlali kararının ardından, Yargıtay da baktığı bir davada, "boşanmış kadının, velayeti kendisine verilmiş çocuğuna kendi soyadının verilmesini, velayet hakkına dayanarak aile mahkemesinden isteyebileceği" yönünde karar vermiştir. Böylece hem anayasada yer alan eşitlik ve eşler arasında eşitlik ilkesi, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin cinsiyete dayalı ayrımcılık yasağına uygun davranılmıştır. Böylece boşanma sonrası velayeti anneye verilen çocuğun soyadının annenin açacağı dava ile değiştirilebileceği Anayasa Mahkemesi kararı ile uygulamada yerini almıştır.

Çoğu Avrupa Ülkelerinde boşanan anne, çocuğuna kendi soyadını verebilmektedir. Fransız Medeni Kanun’da; doğum anında veya hemen akabinde hem annesine hem de babasına soy bağı ile bağlıysa, anne ve baba çocuğun soyadını birlikte belirlerler. Çocuğun soyadı olarak eşlerden birinin soyadı seçilebileceği gibi eşlerin her ikisinin soyadının birleşiminden oluşan bir soyadı da belirlenebilir. Çocuğun soy bağı anne veya babadan sadece biri ile kurulmuşsa, diğeriyle kesilmişse (bir boşanma süreciyle) bu durumda çocuk kişisel bağ kurduğu ebeveynin soyadını taşıyacak.

Çocuğun soyadı denince akla gelecek en çarpıcı düzenleme İspanyol hukukundadır. İspanya Hukuku’na göre, çocuğun soyadı soy bağına bağlıdır. Buna göre, çocuk hem annesinin hem babasının soyadını alacaktır. Kural olarak, çocuk önce babasının sonra annesinin soyadını alır. Boşanma sırasında da ebeveynler çocuğun hangi ebeveynin soyadını alabileceğini kararlaştırabilirler. İster anne olsun ister baba, boşandıktan sonra çocuk bir tarafın soyadını kullanabilir ya da babanın soyadını kullanmaya devam edebilir.

Alman Medeni Kanunu uyarınca çocuğun anne ve babasının ortak bir soyadı bulunuyorsa, çocuk doğum ile bu soyadını kazanacaktır. Boşanma gerçekleştiğinde, çocuğun anne ve babasının ortak bir soyadı bulunmuyor ve çocuğun velayetine de sadece biri sahip ise, çocuk, velayet hakkına sahip ebeveynin soyadını kazanacaktır. Bu arada çocuğun velayetine sahip olan ebeveyn, çocuğa diğerinin soyadını da – elbette diğer ebeveynin ve eğer çocuk 5 yaşını doldurmuşsa çocuğun rızasını alarak – verebilir. Bu durumda boşanan anne çocuğunun velayeti kendisinde olduğu sürece kendi soyadını verebilir. Boşanan anne daha sonra yeniden evlenirse; çocuğa yeni evliliğindeki soyadını verebilir. Veya bu soyadını çocuğun mevcut soyadının önüne veya sonuna ekleyebilir. Ancak böyle bir değişikliğin yapılabilmesi için çocuk 5 yaşını doldurmuşsa çocuğun ve çocuk anne ve babanın ortak velayetinde ise diğer ebeveynin de rızasının alınması gerekmektedir

Yunan Medeni Kanunu’nda eğer çocuğun anne ve babası artık evli değilse, çocuk annenin soyadını alacaktır. Annenin ve çocuğun rızasının alınması halinde annenin kocası noter önünde bulunacağı bir beyan ile çocuğa tek başına veya annesinin soyadı ile kullanması için kendi soyadını verebilir.