Beyin kelimeleri nasıl seçer?

Konuşurken kullanacağımız kelimeyi benzerlerinin bulunduğu bir dağarcıktan seçeriz.

Bir hayvanı tanımlayabilmek için ‘köpek, kurt, kaplan, kedi, at…’ ya da birinin mizacını anlatmak istiyorsak ‘sevimli, şirin, mutlu, çekingen, üzgün…’ gibi kelime gruplarının içinden birini çekip çıkarırız.

Araştırmayı gerçekleştiren Doç. Dr. Tatiana Schnur ABD Rice Üniversitesi’nde çalışan bir psikolog. Schnur, beyinin sol ön kıvrımlarının (LIFG, ‘Left Inferior Frontal Gyrus’) konuşurken uygun kelimeyi seçmede etkili olup olmadığını görmek amacıyla araştırmalarını başlatmış.

TÜBİTAK'ın internet sitesinde yayınlanan habere göre, LIFG’nin içerisinde konuşma yeteneğinin oluşturulmasından, yürütülmesinden ve konuşmaların anlaşılmasından sorumlu Broca adı verilen bir alan bulunuyor.

Schnur ve çalışma arkadaşları, araştırmalarını 16 sağlıklı gönüllü ve 12 afazi (konuşma yitimi) hastası üzerinde yürütmüşler.

Afazinin sebebi beyinde oluşan hasarlardır. Hasar sonucu dili anlama ya da üretme yetisi zarar görür.

Damar tıkanıklıkları, tümörler, beyin kanamaları, bakteriyel enfeksiyonlar, viral enfeksiyonlar, beyin apseleri ve beyni etkileyen zehirlenmeler afaziye neden olabilir.

Araştırmacılar, konuşma sırasında birbirleriyle rekabet eden kelimeler arasından seçim yapılması işine LIFG ve sol temporal lobun (beynin yan tarafında solda yer alan lob) tepki verdiğini, ancak bunlardan yalnızca LIFG’nin doğru kelime seçiminde gerekli olduğunu söylüyorlar.

Sağlıklı gönüllüler ve afazi hastalarının katıldığı iki deneyde bu kişilere çeşitli resimler gösterilerek isimlendirmeleri istenmiş.

İsimlendirme işlemi ilerledikçe kelimeler arasındaki rekabet arttırılmış. Sağlıklı gönüllülerin katıldığı ilk deneyde kişiler isimlendirmeleri yaparken beyin aktiviteleri fMRI (fonksiyonel Manyetik Rezonans Görüntüleme) ile ölçülmüş.

İkinci deneyde, afazi hastalarının performanslarındaki eksikleri sağlıklı gönüllülere kıyaslamışlar. Bu eksiklikleri beyinlerindeki hasarlı bölgelerle karşılaştıran haritalamalar yapılmış.

Araştırma sonucunda ‘Konuşma yeteneğinin yürütülmesi için gerekli olan uygun seçimi yapma işinin düzgün yapılması için LIFG’nin bir bütün olarak çalışıyor olması gerektiği’ sonucuna varılmış.