Başkanlık sistemi nedir ne değildir?

Anayasa değişiklik paketi görüşmelerine kilitlenen Ankara, dünden itibaren yeni bir konuyu daha tartışmaya başladı. Başbakan Erdoğan’ın haftasonu katıldığı televizyon programında dile getirdiği “Başkanlık sistemi” iktidar cephesinden destek bulurken, muhalefetin tepkisine yol açtı. Tartışmaya hukukçular da katıldı.

Hukukçuların görüşleri şöyle:

SİSTEM TÜRKİYE'DE ÇALIŞMAZ

Prof. Necmi Yüzbaşıoğlu: Başkanlık sistemi konusu Özal döneminde açıkça savunulmuştur. Bu yönde destek bulamayınca parlamenter sistemi başkanlık sistemine devşirme yöntemiyle yozlaştırdı. Özal’ın ölümüyle bu süreç durmuştu. Başkanlık sistemini bir tek ABD iyi şekilde uyguluyor. Çünkü orda parti disiplini yok. Bu sistem seçimle gelen bir kişinin her şeye sahip olmasını sağlar. ABD’de federal bir sistem, biz de ise üniter bir sistem var. Koşullarımız çok farklı. Orda yasama, yürütme ve yargı keskin bir şekilde ayrılmıştır. Kuvvetler ayrılığı çok belirgindir. ABD’de federe devletler başkanın dikdatörlüğe gitmesini engelliyor. Türkiye’de kuvvetler arasında yatay geçişler olduğu için bu rejim bizde işlemez. Bu rejim yepyeni bir anayasa gerektirir. Başkanlık sistemi Türkiye için hiç bir avantaj getirmez.

OTORİTER REJİM YARATIR

Eski YÖK Başkanı Prof. Erdoğan Teziç: Başkanlık sistemi ABD’de 1787 anayasasıyla ABD’ye özgü koşullarla oluşturulmuş bir sistemdir. Bu sistemin başka ülkelerce örnek alınarak uygulanabilmesinin düşünülmesi bugüne kadar o ülkeler için iyi sonuçlar getirmemiştir. Bu sistem otoriter rejimin doğmasına zemin hazırlar. Rejime dışarıdan yapılan müdahelerle de istenmeyen sonuçlar olmuştur. Bunun araştırmadan gündeme getirmesi çok yersiz. Federal yapılı ABD’de disiplinli olmayan serbest siyasi partiler odluğu için bu sistem uygulanabilmiştir. Çünkü ABD’nin çok güçlü bir ekonomisi, son derece güçlü yargı bağımsızlığı, lider sultası olmaması ve bizden farklı olan serbest partileri var. Biz ABD ile aynı koşulları taşımıyoruz. ABD kuruluşundan beri liberal bir ülke. Dolayısıyla başkanlık rejimi ABD dışında başka bir ülkede işlemez. Türkiye için bu rejimi düşünemiyorum bile. Ayrıca bu sistem böyle prova yapılarak ulaşılabilecek bir rejim değil.

SADECE BAŞKAN İÇİN AVANTAJLI

Doç. Dr. Sultan Akyürek: Başkanlık rejiminin Türkiye’de işleyeceğini düşünmüyorum ama bu sistem özünde antidemokratiktir diyemeyiz. Bunun işleyebileceği bir demokratik ortam ve yargı düzeni, devlet biçimi ve parti yapısı yok. Aynı şekilde Türkiye’deki baskı grupları da güçlü değil. Bütün bunlar başkanlık sisteminin işlemesi için bir bütündür. Rejimi harekete geçirecek ya da yumuşatacak başka araçlar yoksa bu durum toplumda gerginlik yaratır. Bu sistem Türkiye’de hukuken mümkündür ama siyaseten imkansızdır. Türkiye için bu sistemin bir avantajı olamaz. Yani başkanın çok güçlü olması söz konusu. Bu da sistemin kötüye kullanılmasına ve gücün tek kişi de toplanmasına yol açıyor. Başkan yasama organı ile çatışıyorsa sistem krize giriyor ve devlet krizine yol açıyor. Bu rejim sadece yürütme için avantajlı. Bu da ne kadar demokratik bir tutumdur sorusunu akla getirir.

TÜRKİYE'DE PROBLEMLİ OLUR

Prof. Dr. Levent Köker: Türkiye gibi merkeziyetçi yapıya sahip devletlerde başkanlık sistemi problemlidir. Anayasa taslağı çalışmaları yaptığımız o dönemde bizim başkanlık sistemi gündemimiz yoktu. 2007’de başkanlık sistemi gündemi olmayan bir siyasi hareketin 2010 yılında başkanlık sistemi diye bir gündemi nasıl olmuştur? Yepyeni bir anayasaya ülkemizin ihtiyacı olduğunu herkes söylüyor, yepyeni anayasa demek, ülkenin parlamenter sistemden başkanlık sistemine geçiş yapması gerektiğini söylemek anlamına gelir mi? Başbakanın ve partisinin projesi nedir bunu bilirsek neden gündeme getirildiğini de bilebiliriz.

MİLLİ BİRLİK BAKIMINDAN ÖNEMLİ

TBMM Anayasa Komisyonu Başkanı Burhan Kuzu: Bugün yaşanan tartışmaları kökünden çözecek bir modeldir. Yasama organını güçlendiren bir modeldir. Parlamento ağırlıklı bir modeldir. Ondan dolayı ismi aslında başkanlık sistemi değil, kongre hükümeti demek lazım.
TÜRKİYE KALDIRAMAZ

CHP Sözcüsü Mustafa Özyürek: Sayın Başbakan’ın önerdiği sistem, başkanlık sistemi değil, diktatörlük sistemidir. Türkiye bunu kaldıramaz.

UYGUN DEĞİL

Eski Başbakanlardan, Rize Bağımsız Milletvekili Mesut Yılmaz: Türkiye’de son 20 yıldır başkanlık sistemi tartışılıyor. Yargının bağımsızlığının konuşulduğu bir dönemde, sistem ülke için uygun değil.

EVVELA ELİMİZDEKİNİ İŞLETELİM

9. Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel Başkanlık sistemi için “Seneler önce benim de savunduğum bir şeydi. Ama evvela elimizdeki mevcut sistemi işletmemiz lazım' dedi. Demirel “Başkanlık sisteminde yeni baştan yapacaksınız çok iyi düşünmek gerekir. Başkanlık sistemi sadece başkanın halk tarafından seçilmesinden ibaret değildir. Başkanlık sistemini tek işletebilen ülke ABD’dir” diye konuştu.