Baas rejimi nedir nasıl doğdu?

Amerika Birleşik Devletleri, 15 yıl önce geçtiğimiz aylarda 2003 yılında Irak'a askeri müdahalede bulundu... Sonuç savaş ve kaos oldu. Ancak ABD, rejime meydan okunduğu sıralarda 2011'de Suriye'ye direk askeri müdahalede bulunmasada sonuç hala savaş ve kaos.

Her ne kadar medya, geçtiğimiz on yıl ve özellikle ABD politikasının başarısızlığıyla Levant'taki ( Levant, Doğu Akdeniz'de geniş bir alana işaret eden yaklaşık bir tarihsel coğrafi terimdir. En dar anlamda Suriye'nin tarihi bölgesine denktir) silahlı çatışmanın yarısını yorumluyor olsa da, Suriye'deki politikanın Irak'takilerden 180 derece farklı olduğu ve sonucun aynı olduğunu belirtti. Her iki ülkede de gazetecilerin ve tarihçilerin kabul etmesi gereken daha derin, daha temel bir güç olması gerektiği konusunda hemfikirler.

Bu derin güç Baasçılığın mirası.1960'lardan bu yana Suriye ve Irak'a egemen olan seküler Arap milliyetçiliğinin ve Doğu Bloğu tarzı sosyalizmin toksik bir karışımı, Suriye'deki Esad ailesinin ve Irak'ta Saddam Hüseyin'i Arap dünyasında tamamen eşsiz bir rejim haline getirdi.

Kural olarak, ideolojinin soyutlaması ve toplanması ne kadar çoksa, o kadar çok kan takip eder. Bunun nedeni, bir liderin devrilmesinin ya da meydan okunduğunda bu tür ideolojiler, bir toplumu bir araya getirmek için, en üstte ve kabile rejim ile en altta aile arasında  hiçbir sivil toplum katmanı sağlamaz.

Aslında bu rejimler sadece kendi toplumlarını değil, kendi alternatiflerini de yok ettiler. Hiçbir alternatif hayatta kalamayacağından, Irak ve ya Suriye’de ki seçimler toplam kontrol ve ya toplam kaos arasında olabilir.

Hafız Esad ile Saddam Hüseyin'in yıllarca güç kullandıklarını ancak devlet olarak taklit edilen ayrıntılı muhaberat (güvenlik istihbarat hizmeti) yapıları inşa ettiler. İnsanları vatandaşlar değil, öznelerdi... Etnik ve mezhepsel çelişkiler, sağlıklı ekonomik ve politik gelişmeyle değil, şişirilmiş ve patlamaya hazır düzenler olarak inşa edildi...

Suriye ve Irak'taki etnik ve mezhepsel çizgileri kapsayan, laik kimlikleri oluşturmaktaki başarısızlığın kökeninde Baasçı ideoloji vardı... Bu Arap dünyasında temelde sıradan olan Mısır, Tunus ve diğer yerlerde burjuva tiranlıklarında elde edilenlerden çok daha öldürücü ve boğucu bir şeydi...

Mısır ve Tunus gibi yerler, eski çağlardan beri devletler halinde bulunan ve onunla birlikte giden sağlam kimliklerle eski çağlara ait uygarlık kümelerini teşkil eder... Irak ve Suriye, sadece zayıf coğrafi ifadelerdi, daha zayıf devletlerdi ve bu nedenle onları bir arada tutmak için daha aşırı vahşet biçimleri istiyorlardı. Ve bu çabada Baasçılık ideolojik yapıştırıcıyı sağladı.

Baasçılık, İkinci Dünya Savaşı sırasında ve sonrasında, bir Hıristiyan ve bir Müslüman olan Şamlı orta sınıfın iki üyesi Michel Aflak ve Salah al-Din Bitar, Avrupa'da dönen kafa karıştırıcı ideolojileri cezbetmişlerdi. 1930'ların başında Fransa'da Arap öğrenciler arasında ortaya çıkan, Arap milliyetçiliği, Aflak ve Bitar'ın hemfikir olduğu Marksizm ve o dönemde Naziler arasında yaygın olan idealleştirilmiş bir kan-toprak kimliği olan Alman teorileriydi.

Fransız bilim adamı Olivier Roy'un bugünün yarı eğitimli İslami köktencileri hakkında yazdığı, laik Baasçılara da uygundu; “Çünkü kendi toplumları alt ve orta sınıfların bu kitapçı evlatlarını görmezden geldiler, kendi statülerine razı oldular ve bir devrim hayal ettiler. Proletarya zihniyetine sahip aşırı merkezileşmiş devletlerin karşılığında, Arap burjuvazisini tamamen yok edecekti.

Aynı zamanda kolay yönetim anlayışlarıyla Osmanlı ve Avrupa emperyalizmi elitleri de vardı. Hafız Esad ve Saddam Hüseyin gibi askeri yetkililer ve eylemciler yükselmekteydi.”

 Devam...

Ne yazık ki, Levant'ın okuma yazma bilmeyen ve geleneksel toplumlarıyla doğrudan karşılaştıklarında entelektüel anlamları buharlaşmaya başlayan Baasçılığın buharlı ve soyut fikirlerinin sonucu, baskıya, bazı ekonomik gelişmeye ve mezhepin manipüle edilmesine dayanan steril polis devletleriydi.

Irak'ta Sünni yönetim altında Baasçılık sonunda Şii karşıtı bir felsefe haline geldi... Suriye'de Alevi hakimiyeti altına girdiğinde Sünni karşıtı oldu... Belirtilen iddialara bakılmaksızın, her iki ülkede de Kürt karşıtıydı. Baasçılık pratikte, daha sonradan İslamcı radikalizm güçleri tarafından boğulacak olan Arap ulusçuluğunun yoğunlaştırılmış bir hastalık varyantıydı.

Sünniler, Şiiler ve Kürtler arasındaki mezhepçi ve etnik hatlar, Irak'ta her zaman Suriye'den bile daha keskin bir biçimdeydi ve Saddam rejiminin baskısı nedeniyle, cephedeki en ufak bir delilik (devam eden yaptırımlar ve daha fazla yıkım verildi) bütün devlet yapısını Suriye'den daha hızlı parçalanacağıydı.

İran, hala bir Amerikan istilası olmaksızın, Mezopotamya'da egemen olarak ortaya çıkmış olacaktı. Bu durumda ABD bir mühlet vermek adına İran'ın içinde iç karışıklığı beklemek zorunda kalacak. 

İran etkisinin son 15 yılda izlediği Akdeniz'e yayılması, Baas rejiminin ABD başkanlarının aldığı kararlar gibi aşındırıcı toplumsal etkisinin bir sonucudur. Amerikan işgalinden sonra Irak'ın tek umudunu, başka bir askeri diktatörün hızlı bir şekilde ortaya çıkması ya da taksimi yapmaktı... Bu sefer Mısır'da olduğu gibi Hüsnü Mübarek ya da Pakistan'da olduğu gibi Pervez Müşerref hatları boyunca Batılı pragmacılar Saddam'dan çok daha acımasızlardı. Fakat Saddam ve Baasçı ideolojinin Irak toplumunu nasıl deforme ettiği göz önüne alındığında, bu ihtimal dahi olsa bile uzun bir zamana yayılacaktı...

Baasçı ideolojinin Irak’a oranla daha hafif olmasına rağmen, rejimin eleştirel olarak sorgulanmasıyla kaosun yeteri kadar şiddetli olduğu ortaya çıktı. Bağımsızlığın ilk 24 yılındaki hükümetin 21 değişikliğinden sonra, bir darbe 1970'de Esad'ı iktidara getirdi. İşkence ve gözetim teknikleriyle Sovyet blok güvenlik danışanları istikrarın sağlanmasına yardım etti, ancak Esad bununla hiçbir şey yapmadı. Konuyu vatandaşlara dönüştürmekten ve tüm ülkenin birçok farklı grubunu (Sünni, Şii, Kürt, Ermeni, Arap Hıristiyan) bir araya getirecek bir patria duygusu oluşturmaktan ziyade, sadece steril baskıya (Saddam'ınkinden daha açık bir biçimde olsa da) başvurdu.

O zamanlar Suriye'nin ihtiyaç duyduğu şey aydınlanmış diktatörlüktü; Tunus'ta Habib Bourguiba'nın ne sunduğuna ve Fas ve Ürdün'deki kralların kendi ülkelerinde sunduklarına benzer bir şey vardı. Fakat Alevi olarak kendi azınlık statüsünden dolayı Esad bunun için çok güvensizdi. Ne yazık ki, Baasçılık, kendi ideolojik iddialarına rağmen, Arap monarşilerinin içsel olarak algılanan meşruluğuna sahip değildi. Bu da, halklarına yeterli bir özgürlük sağladı ki, bu da Baasçı rejimlerin yoksun olduğu sivil toplumun bir ölçüsüne izin verdi.

Beşar Esad’ın başında bulunduğu rejim ciddi protesto gösterileri ile karşılaşmasının ardındandan parçalandı.

Baasçı yönetimler Kendisine başka bir alternatif oluşturmadı, bu yüzden Saddam'ın devrilmesinden sonra Irak'ı işler hale getirmek için en azından alt seviyelerde Baasçılara ihtiyaç vardı. Bu, işgal makamlarının gerçekleştirmiş olması gereken bir şeydi, tıpkı Batılı ve Sovyet işgalcilerin, Hitler'in devrilmesinden sonra Almanya'yı işler hale getirmek için alt düzey Nazileri affetmeleri gerektiğini anladıkları gibi. Tabii ki, bu ders Irak'ta unutuldu.

Ancak Suriye'de, şu anda Esad'ın ortadan kalkması ihtimaline rağmen, Beşar Esad rejimini yöneten görevlilerin işlerine devam etmek zorunda kalacağı Suriye'de uygulanabiliyor. Şayet Esad devrilmişse, Şam - hala barışta, az ya da çok, Halep, Musul ve Bağdat gibi bu lanetli, kanlı bir saray evine dönebilir, bu şehirlerde Baasçı yönetiminin çöküşünü takip eder. Batı’nın Suriye’de ne yaptığı her neyse, daha sonra neyin gerçekleşeceğine dair detaylı bir plan yapılmalı.

Amerika’nın Irak’taki ve belki de Suriye’deki yanlışlarının başında lejyoner asker kullanması oldu.. ABD her şeye gücü yetmediği gerçeğinin farkına varmalı. Mesela, İran içinde bir tür bile olsa, bölgesel hegemonun siyasi dönüşümü, Amerika'nın yaptığı ya da yapacağından daha fazla bir etki yaratacaktır. Aynı ruhta Baasçılık, her şeyden önce, Irak ve Suriye anarşisinin politik ve toplumsal temeli olan eylemi veya eylemsizliği değildi. Tabii ki, Baasizmin Saddam’ın tiranlığının cephesinin altında tam bir uçuruma nasıl gittiğinin sonuçları, Amerikalıların zihninde istila etmeden önce en başta olmalıydı.

Ama bu, 20. yüzyılın diğer totaliter ideolojileri karşısında, 1945'te Nazizm ve 1989'da komünizm gibi ABD'nin Irak'taki kibirlerinin kökünde yer alan zaferlerden kaynaklanan zaferdi. Amerikan müdahalesinin Nazi Almanya'sını iyileştirmesinin ardından Nazi Almanyası 1945 ve eski komünist Yugoslavya'yı 1990'larda çarpıcı bir biçimde iyileştirdi...

Sonuç...

Böylece, Irak'ın dağılması bir tür bir sonuca ulaştı... Bir yandan Baasçı ideolojinin bir boşluğunu ve bir yandan da Amerikan emperyalist, tek kutuplu egemenliğin sonunu ortaya çıkardı. Ve ABD’nin işgalini takip eden yıllarda Irak’ın kanlı bir kargaşaya girmesiyle, gerçek tarihi anlamda 20. yüzyıl sona ermiştir.