Ay “kızıl” tutuldu

Dünya atmosferinden kırılarak Ay'a ulaşan az miktarda güneş ışını ay tutulması sırasında Ay'ın kızıl bir renk almasına neden oldu. 15 Mayıs perşembe ve 16 Mayıs cuma günü Ay tutulması gerçekleşti. Türkiye’de saat 5:00’te başlayan tutulma saat 6:40’ta sona erdi. Bulutların engel olmadığı durumlarda tutulma Avrupa, Amerika ve Afrika kıtalarından rahatlıkla gözlemlenebildi Tarih boyunca hakkında çeşitli söylenceler yaratılan ay tutulmasının bilimsel nedenlerini bugün biliyoruz. Kısaca Dünya Güneş’le Ay’ın arasında giriyor. Güneş, Ay ve Dünya tam aynı hizaya gelince Dünya Güneşin ışınlarını kesiyor ve Ay karanlıkta kalıyor. Ay tutulması sadece dolunay döneminde gerçekleşiyor, çünkü Dünya’nın Ay’a giden Güneş ışınlarını kesmesi için Ay’ın tam Güneş’in karşısında, dolunay konumunda olması gerekiyor. Ay’ın Dünya etrafındaki yörüngesi 5 derece eğimli. Bu nedenle yörünge bir tam bir yuvarlak değil, ilkokuldan da anımsanacağı üzere bir elips. Bu nedenle ay tutulması sadece elips yörüngeye uyan zamanlarda oluyor. Ay tutulması yılda 2 veya 3 kereden fazla olmuyor. Tam ay tutulması olduğunda ise, Dünya Güneşin ışınlarını keserken bu gölgeleme olayı Ay’ın yüzeyini tam olarak kaplamıyor. Güneş ışınları Dünyanın etrafından dolanarak Ay yüzeyinde yüzük benzeri bir aydınlanma oluşturuyor. Diğer bir deyişle Dünyanın etrafından geçebilen Güneş ışınları ayın sadece kenarlarını aydınlatarak, Dünya’dan bakıldığında Ay’ın adet koca bir ‘evlilik yüzüğü’ gibi gözükmesini sağlıyor. Ay tutulması ve batıl inançlar Antik çağdakiler için şüphesiz bu dehşet verici görüntü kıyamet göstergesi olmuştur. Eski kültürler bunu felaketin, açlık ve kuraklığın habercisi olarak görmüşlerdir. Antik Çin’de Ay tutulmasının adı ‘yemek yemek’ anlamına gelen “Chih”dir. Çinliler uzay ejderhalarının Ay’ı ısırdığını düşünürlermiş; hatta 19. yüzyılda bile Çin askerleri Ay tutulması esnasında havaya uzay ejderhalarını vurmak için top ateşi yaparlardı. Dünyanın değişik yerlerinde Ay tutulması hastalık olarka algılanır, örneğin Eskimolar bu gecelerde tüm aletlerini hastalıklı diye yakarlar. Stonehenge İskoçya’da bulunan Stonehenge kalıntılarının astronomik amaçlarla yapıldığı bilinir. 3500 yıl önce yapılan bu antik laboratuvarın bir amacının da ay tutulmasını öngörmek olduğu kanıtlandı. Taşların bir sırasından başlayarak takip edildiğinde tam Ay tutulmasının matematiksel olarak 47 ay hesaplanan devinimi çıkıyor. Tarihte ay tutulması MÖ.413’te Ay gökyüzünden kaybolunca Atinalılar “kötüye alamet” diye Sirakuza seferini askıya aldılar. Bunun üzerine Sirakuzalılar kendilerini savunmak için zaman kazandılar, kenti savaşa hazırladılar ve Atina’nın Sirakuza’yı ele geçirememesi kimi tarihçiler tarafından Yunan Uygarlığının çöküşü olarak görülür. Kolomb ve ay tutulması 1504’te Christoph Kolomb Amerika’ya yaptığı 4. seferinde Karaip sahillerinde bir adaya saplanır, ada yerlileri Kolomb’un mürettebatına yardım ederler. Sonra Ay kaybolur ve yerliler korkarlar; Kolomb bunun bir ay tutulması olduğunu bildiği için kendini tekrar ayı geri getirmiş gibi gösteren bir ayin düzenler, yerliler Kolomb’a taparlar ve Kolomb adayı elegeçirir. Bu ada daha sonra Jamaika adını alır. Ay tutulma süresi Kolomb’un da o zaman bildiği üzere ay tutulmaları uzun sürmez. En uzun ay tutulması 3 saat 43 dakikadır, bizim 16 Mayıs’ta gözlemlediğimiz ise 1 saati geçmedi. Yakın gelecekteki Ay tutulmaları 9 Kasım’da 24 dakika, 4 Mayıs 2004’de ise 1 saat 16 dakika sürecek. Bu uzun ve kısa tutulma süreleri Ay ile Dünya’nın eliptik yörüngelerinde birbirlerine karşı durdukları pozisyonlara bağlı, eğer ki elipsin uzak köşelerinde olmaları durumunda süre uzarken, yakın köşelerde kısalıyor. Ay Dünya’nın gölgesinden saniyede 1 km hızla seyrediyor, ancak bu Ay’ın ortalama hızı, zira Ay gibi uydular uydusu oldukları gezegenlerin eliptik yörüngelerinde yakına geldiklerinde çekime bağlı olarak daha hızlı, uzak kaldıklarında ise daha yavaş setrederler.