Almatı: İran'ın nükleer programında dönüm noktası mı?

İran'ın nükleer başmüzakerecisi Said Celili, hafta başında Kazakistan'da yapılan görüşmeleri "dönüm noktası" diyerek takdir ederken, önde gelen ABD'li bir yetkili sadece "yararlı" diye nitelendirmekle yetindi.

Tahran'ın nükleer programı konusunda İran ve dünya güçleri arasındaki görüş ayrılığı o kadar fazla ki, taraflar orada ne olduğu konusunda bile anlaşamıyor.

Fakat bu hafta Kazakistan'ın Almatı kentinde yapılan görüşmelerde bir şeyler oldu.

İran'ın 10 yılı aşkın süredir devam eden tartışmalı nükleer programını kontrol altına almak için süren çabalar üzerinde bir sonuca yol açıp açmayacağı ise önümüzdeki aylarda belli olacak.

Yeni teklif

Her iki tarafın kullandığı ortak ifade, "henüz alınacak çok yol olduğu" yönünde.

Fakat, en azından; Batı'nın talepleri, İran'ın karşı koyuşu ve İran'ın tamamen barışçıl olduğunu söylediği nükleer programında ne kadar ilerlediğini bilmenin zorluğu nedeniyle uzun süredir çıkmaza giren süreçte nadiren görülen bir ivme var.

BM Güvenlik Konseyi'nin daimi üyeleri ABD, İngiltere, Fransa, Çin ve Rusya ile Almanya bu defa masaya, değiştirilmiş bir öneri getirdi. Avrupa Birliği Dış Politika Şefi Catherine Ashton bunu, "yapıcı görüşmeler için dengeli ve adilce bir temel" diye tanımladı.

Bu tür görüşmelerden sonra ilk kez yazılı açıklama yapan İran da, bazı noktaları "daha gerçekçi ve olumlu" diye nitelendirdi.

Batılı bir diplomata bu açıklamayı gösterdiğimde, şüpheli bakışlarla İran'ın yeni dilini inceleyerek, "Bunun esaslı mı yoksa taktiksel mi olduğunu görmek için beklemeliyiz" dedi.

Yaptırımlar zayıflayabilir

İranlı diplomatlar ise bu turun öncekilerden "daha iyi" olduğunu söylüyor.

Sert "durdur, kapat, gönder" teklifi artık geçersiz. Buna göre, İran'ın % 20 oranında uranyum zenginleştirmeyi durdurması, Fordo'daki yeraltı nükleer tesisini kapatması ve uluslararası toplumun nükleer silah geliştirildiği kaygılarını dindirmek için elindeki zenginleştirilmiş yakıtı ülke dışına göndermesi isteniyordu.

ABD'li üst düzey bir yetkili, yeni teklifin İran'ın araştırma reaktöründe kullanmak üzere küçük miktarda zenginleştirilmiş uranyum üretip saklamasına izin verdiğini söylüyor. İran'ın Fordo tesisinde zenginleştirme faaliyetini askıya alması ve faaliyeti yeniden başlatmaması için ek emniyet önlemi alınması isteniyor.

Ayrıca, ilk defa yaptırımların gevşetilebileceğine ilişkin belirgin bir gönderme var; altın ve diğer değerli metallerin alınıp satılmasına ilişkin yasağın yumuşatılması ve İran'ın petrokimya ürünleri ithalinin kolaylaştırılması gibi.

Celili, basın toplantısında şöyle dedi: "Bazı adımlara atıf yaptılar ama bu adımlar dengeli olmalı... Yaklaşımları daha gerçekçi. Bizim bakış açımıza yaklaşmaya çalıştılar."

Fakat Batılı yetkililer, "pozisyonlarını yumuşatmadıklarını" vurgulamakta gecikmedi. ABD'li bir yetkili, "En nihayetinde, İran, Fordo'da % 20 uranyım zenginleştirmeyle ilgili kaygılara karşılık vermeli" dedi.

Bankacılıkla ilgili sert yaptırımlar ve petrol ambargosu şu anda yürürlükte. Ayrıca, Natanz nükleer tesisinde başka bazı gelişmiş santrifüjler olduğunu rapor eden Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu tarafından önceden izin almaksızın denetimler yapılması talep ediliyor.

Celili, İran'ın ihtiyacı olduğu seviyede uranyum zenginleştirme hakkı olduğu görüşünü yineledi ama bunun karşılıklı güven artırıcı önlemler paketi çerçevesinde tartışılabileceğini ima etti.

İran zaman kazanmaya mı çalışıyor?

İran'ın zaman çaldığından şüphelenenler, kurnazca bir iç politika oyunu oynandığı kanısında.

Batılı bir diplomat, 21 Mart'ta kutlanan İran yeni yılına gönderme yaparak, "Belki de Nevruz'a giderken bazı olumlu sinyaller göndermek istiyorlar" diyor.

Reuters, geçen yıl yaptırımların etkisiyle yabancı döviz karşısındaki değerinin yarısından fazlasını kaybeden İran riyalinin görüşmelerin ardından % 2 değerlendiğini bildirdi.

Görüşmeleri takip eden İranlı bir gazeteci bana, "Tahran'daki bütün arkadaşlarım e-posta ve kısa mesaj gönderiyor. Yaptırımlar herkes için çok kişisel" dedi.

Üstelik, haziran ayında Cumhurbaşkanlığı seçimi yapılacak. İran'ın resmi haber ajansları, masadaki yeni teklifi, İran'ın geçen yıl Moskova'da sunduğu tekliflere bir yanıt olarak yansıttı.

Sonraki toplantı Türkiye'de

Başka bir İranlı gazeteci, "Tabi ki bunu kendi başarımız olarak sunmalıyız. Ama görüşmelerde olumlu bir şey var" diye konuştu.

Teknik uzmanlar gözden geçirilmiş teklifin ayrıntılarını ele almak için önümüzdeki ay Türkiye'de bir araya gelecek. Nisan başında Almatı'da siyasi görüşmelerin yeni turu yapılacak.

Askeri müdahale tehditlerinin görüşmelerde herhangi bir şekilde gündeme gelip gelmediğini sorduğum Avrupa Birliği sözcüsü Michael Mann, "Görüşmelere başkanlık eden AB için sadece diplomatik çözüm vardır" dedi.

Mann, şöyle devam etti: "Ama İran, uluslararası topluma nükleer programının tamamen barışçıl olduğu güvencesini vermek için somut adımlar atmalı. Top şimdi İran'ın sahasında."

Son turun ardından, her iki taraf da diğerinin nasıl bir oyun oynadığını anlamaya çalışıyor.