5 soruda İran'la nükleer anlaşma

İran ile altı büyük güç arasında bugün ayrıntıları ne? Uzlaşmaya bölge güçleri nasıl bakıyor, İran ekonomisi nasıl etkilenecek? Beş soruda derledik.

İran anlaşmayla nelere izin verdi, nelere hakkı var?

Tahran anlaşmayla BM'nin Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu'nun askeri üslere "kontrollü girişine" izin vermiş oldu.

Şüpheli nükleer etkinlik olduğu düşünülen üslere giriş, P5+1 için en önemli taleplerden biriydi. Ancak Tahran, bu denetimlerin İran'ın askeri sırlarını ifşa edecek casusluk faaliyetlerine dönüşmesi endişesi taşıyordu.

Anlaşmayla BM'ye kapsamlı denetim izni veriliyor ancak İran'ın giriş izni taleplerine itiraz hakkı bulunuyor.

İran'a uygulanan silah ambargosunun beş yıl daha devam etmesi bekleniyor ancak Rusya'ya göre BM Güvenlik Konseyi'nin özel izniyle silah teslimatları mümkün olabilir.

Tahran uranyum zenginleştirmede kullanılacak santifrüj sayısını anlaşmayla üçte iki oranında azaltmayı da kabul etti.

Ancak önümüzdeki ilk 10 yıl içinde zenginleştirilmiş uranyum biriktirmeme şartıyla, uranyum konusunda geliştirme ve araştırma yapmasına izin verildi.

İran'a uygulanan yaptırımların kalkmasıyla ne olacak?

İran medyasında yer alan haberlere göre petrol, doğal gaz, finans, havacılık ve deniz taşımacılığı alanlarında yaptırımlar kalkacak, İran yurtdışındaki milyarlarca dolarlık varlığına yeniden ulaşabilecek.

ABD'li yetkililere göre malvarlıklarının serbest bırakılmasıyla İran 100 milyar dolardan fazla değerdeki varlığa erişim kazanacak.

Anlaşmanın uygulanmaya başladığı gün, AB'nin İran'a uyguladığı petrol ambargosu da kalkacak.

AFP'de yayınlanan bir analize göre, yaptırımların kalkmasıyla İran'ın ticaret hacminin de artması bekleniyor -- ancak anlamlı ekonomik kazançların elde edilebilmesi için milyar dolarlık yatırımlar gerektiği ve aylara ihtiyaç duyulduğu yorumu yapılıyor.

Anlaşmaya Orta Doğu'da etkili ülkeler nasıl bakıyor?

İran ile Batılı güçler arasındaki nükleer anlaşmazlık 13 yıldır devam ediyordu.

AFP'ye göre ABD-İran ilişkilerindeki yumuşama, Sünni güç Suudi Arabistan'ı ve Sünni yönetimlerin bulunduğu diğer Körfez ülkelerini endişelendiriyor.

Bu ülkeler Şii İran'la ilgili derin şüphelere sahip; Suriye, Yemen ve başka yerlerdeki savaşları İran'ın körüklediğini düşünüyorlar.

Bölgenin nükleer silaha sahip tek ülkesi olarak nitelendirilen İsrail de anlaşmadan dolayı memnuniyetsiz. Başbakan Netanyahu, uzlaşmayı "tarihsel boyutları olan kötü bir hata" olarak niteledi.

ABD Kongresi anlaşmayı veto eder mi?

Anlaşmanın ardından ABD Başkanı Obama'yı bekleyen görev, Cumhuriyetçilerden yükselen itirazlara rağmen Kongre'yi anlaşmayı onaylamaya ikna etmek.

Cumhuriyetçilerin Kongre'nin her iki kanadında da üstünlüğü var ancak bu konuda bir vetoya yetecek kadar değil.

Demokratların saflarından destek alarak veto kararı çıkarmaları ise şu aşamada zor görünüyor.

Ancak yine de Obama, anlaşmayı Kongre'den kılpayı değil, güçlü bir destekle geçirmek isteyecektir.

Başkan Obama anlaşmayla ilgili ilk açıklamasında uzlaşmaya sırtını dönmenin sorumsuzluk olacağını söyledi.

Cumhuriyetçilerin Başkan adayı Marco Rubio ise anlaşmanın ABD'nin güvenliğini tehlikeye attığı gerekçesiyle Kongre'de reddedilmesini beklediğini söyledi.

Kongre'nin şimdi anlaşmayı incelemek için 60 gün süresi var.

Washington'da tartışılan bir diğer seçenek ise anlaşma şimdilik kabul edilse bile, 2016'daki başkanlık seçimlerini cumhuriyetçi bir adayın kazanması halinde, yeni başkanın anlaşmayı geçersiz kılabileceği.

İran petrolü uluslararası piyasalara ne zaman ulaşmaya başlar?

Yaptırımların kalmasıyla birlikte İran'daki en önemli değişimlerden biri, yeniden petrol piyasasına tam kapasiteyle girmesi olacak.

ABD kaynaklı tahminlere göre, nükleer anlaşmazlık nedeniyle konan yaptırımlar sonucu İran'ın petrol ihracatı yarı yarıya düşmüş, ekonomisi yüzde 20 kadar küçülmüştü.

Anlaşmaya varıldığının açıklanmasının hemen ardından dünyada petrol fiyatları varil başına 1 dolar kadar düştü ve son üç ayın en düşük seviyesine ulaştı.

Ancak aslında İran petrolünün piyasalara hemen ulaşması beklenmiyor.

Londra merkezli enerji danışmanlığı firması Energy Aspects'ten Amrita Sen, Reuters haber ajansına İran petrolünün piyasaya dönmesinin gelecek seneyi bulacağını söylüyor.

Amrita Sen "Büyük olasılıkla 2016'nın ikinci yarısında" diye tarih veriyor. Sen, şu anda piyasanın Suudi Arabistan petrolü ile şişmiş olduğunu da hatırlatıyor.