1915 olayları ve Uruguay

Fransa Ulusal Meclisi, Osmanlı İmparatorluğu döneminde 'Ermeni Soykırımı' yapıldığını inkâr etmeyi bir suç haline getiren yasa tasarını geçtiğimiz günlerde kabul etti.

1915 tehciri 20 ülkede "soykırım" olarak kabul ediliyor. Bu ülkelerin başını, yaklaşık yarım yüzyıl önce Uruguay çekmişti.

Tartışmalı yasaya gelen tepkiler Paris odaklıydı. Yüzlerce Türk ve Ermeni tartışmalı yasa aleyhinde ve lehinde gösteriler yaptı.

Türk hükümeti Fransız parlamenterlerin kararını sert şekilde protesto etti.

Ama tartışmaların yankıları Uruguay'a dek ulaştı.

Güney Amerika ülkesi Uruguay, Ermeni diasporasının Latin Amerika'da yaşadığı başlıca ülkelerden.

'Soykırımı' hatırlamak

Uruguay Ermeni Davası Konseyi'nden Federico Waneskahyan, "Olan biteni Fransa'da bulunan Ermeni toplumundaki bağlantılarımız aracılığıyla yakından izledik." diyor.

Çoğu Batılı ülke bu konuda sessiz kalırken, Uruguay 1965 yılında çıkarılan yasayla, 1915'te yaşananları kınayıp bir emsal oluşturdu.

'Ermeni Soykırımı'nın bir hükümet tarafından açıkça tanınması anlamına gelen ve Uruguay Parlamentosu'nda 22 Nisan 1965'te kabul edilen yasa metni şu satırlarla başlıyordu:

"Bu yıl, tarihin en korkunç soykırımlarından birinin 50'inci yıldönümü. Doğuda, yaşlı ve çöküntü halindeki Osmanlı İmparatorluğu'nda, Ermeni halkı ölümlerine doğru yola çıktı. Bu, önceden, bir grup genç ve insafsız siyasetçi tarafından planlanmıştı."

Uruguay Parlamentosunda kabul edilen kararın metninde, daha sonra, "Tüm bir halk ölüme mahkûm edildi. O dönem bir milyondan fazla kişiden oluşan bir azınlığı sınırdışı etmeye çalıştılar. Ve bunu tüm bir halkın mensuplarını yok ederek yapmak istediler." ifadesine yer veriliyordu.

Ermeniler'in Osmanlı İmparatorluğu'ndan sürülmeye başlanmasından 50 yıl sonra ve bir başka ülkenin benzer adım atmasından 20 yıl önce, Uruguay Parlamentosu söz konusu kararı benimsemişti.

Federico Waneskahyan, "Yaşananların tanınması için buldukları hukuki çerçeve buydu." diyor ve "Yas tutan ikinci kuşak Ermenilerin bu kadar acılı bir dönem hakkında konuşabilmeye başlamaları için, 50 yıl geçmesi gerekiyordu." diye ekliyor.

1965'te Ermeni diasporasının yoğun olarak bulunduğu yerlerde çeşitli gösteriler yapılmıştı.

Bu gösterilerde, o dönemde Sovyetler Birliği'ne bağlı olan Ermenistan'ın başkentinde, Sovyetler Birliği'nin 'soykırım'ı tanıması isteğiyle yürüyüşe geçen binlerce kişiye destek verilmişti.

Ancak, bir Güney Amerika ülkesinde başlatılan tanıma sürecini diğer ülkelerin izlemesi on yıllar aldı.

Neden Uruguay?

Federico Waneskahyan, niçin Uruguay'ın başı çektiği sorusunu, "Çünkü o dönemde ülkede köklü bir demokratik gelenek vardı. Sivil toplumun tartışma ve öneriler sunma alanı vardı. Milletvekilleri de geçmişiyle yüzleşmeye hazır bir kuşağı dinleyebiliyordu." yanıtını veriyor.

Uruguay'da her 24 Nisan'da, Osmanlı yönetimi altındaki Ermeni toplumundan seçkin isimlerin tutuklanmasıyla başlayan ve 1,5 milyon kişinin ölümüyle sonuçlanan dönemin yıldönümü anılıyor.

Buna ek olarak, Temsilciler Meclisi 2000 yılından bu yana soykırımın anılmasını resmileştirdi. Geçen yıl da Uruguay Devlet Başkanı Jose Mujica her yıl Montevideo'daki Ermeni Meydanı'nda yapılan anma törenlerine katıldı.

Uruguay'da yaşayan Ermenilerin sayısı çok fazla değil. 20 bin Ermeninin yaşadığı tahmin ediliyor. Arjantin'deki Ermenilerin sayısı ise 130 binden fazla, Brezilya'daki Ermeni nüfus 40 bin kişi. Ancak, Uruguay'daki Ermeni toplumunun kamu yaşamında önemli bir ağırlığı var.

Waneskahyan, "24 Nisan, Uruguay'ın kamusal yaşamında gözden kaçmaz" diyor.

Ermeni Davası Konseyi, yayımladığı yazılı açıklamada, "Fransa'nın, Türkiye'nin yoğun lobi faaliyetlerine karşın, Ermeni soykırımının inkârını cezalandıran yasayı kabul etmesi, insan haklarının savunulmasında bir atılımdır" denildi.

Fransız Senatosundan 86'ya karşı 127 oyla geçen yasa şimdi Cumhurbaşkanı Sarkozy'nin imzasına sunuldu.

Yasa, imzalandığı takdirde, Fransa'da Yahudi Soykırımı'nı ve Osmanlı İmparatorluğu döneminde 1 milyonu aşkın Ermeninin öldürülmesinin soykırım olduğunu inkâr edenlere, bir yıla kadar hapis ve 45 bin euro para cezası getiriyor.

Uzmanlar, Sarkozy yönetiminin bu yıl yapılacak cumhurbaşkanlığı seçimi öncesi Ermenilerin oylarını hesaba kattığına inanıyor.

Türkiye, 2006'da sunulan ama sonuçta kabul edilmeyen tasarının sunulmasını kınamıştı. Ancak iktidar partisi üyeleri Aralık'ta tasarıyı yeniden gündeme getirdi. Şimdi tasarının yasalaşması için gereken tek şey cumhurbaşkanının imzası.