100 yıllık kayıp çiniler Paris'te

Sultan II. Selim Türbesi’nin 100 yıldır kayıp olan çinileri, dünyanın en büyük müzesi olan Paris’teki Louvre Müzesi’nde sergileniyor. 20. yüzyılın başında türbenin onarımı sırasında yerlerinden sökülüp, yerine sahteleri takıldıktan sonra kaçırılan çiniler, Türk çini sanatının şaheserleri arasında gösteriliyor. Tarihi çinilerin kayıp olduğundan Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın haberi yok. Ayasofya Müzesi’nin haziresinde bulunan Sultan II. Selim Türbesi’nin girişinde yer alan pano, yaklaşık 60 adet çiniden oluşuyor. Restorasyon bahanesiyle bir gecede sahtesiyle değiştirildiği söylenen pano, 1895’te koleksiyoner Albert Sorlin Dorigny tarafından Fransa’daki Louvre Müzesi’ne satılmış. Uzmanlar, bu hırsızlık olayının şimdiye kadar yapılmış tarihi eser kaçakçılıkları arasında en profesyoneli olduğuna dikkat çekerek, kaçırılan eserlerin, Türk çini sanatının en nadide örnekleri arasında yer aldığını belirtiyor. Louvre Müzesi’nin kataloğunda çini panonun sergilendiği açıkça belirtiliyor. Müzede sergilenen panonun altında da “Ayasofya Müzesi’nin haziresinde bulunan Sultan II. Selim Türbesi’nin çinileri” ibaresi yer alıyor. Pano, müzenin ‘Arts of İslam’ bölümünde 3919/ 2–265 envanter numarası ile sergileniyor. Yurtdışına kaçırılan kültürel mirası geri getirmek için mücadele eden Kültür Bakanlığı ise, ‘çinilerin çalındığını bilmediği’ için bugüne kadar çini pano için hiçbir girişimde bulunmadı. Bu nedenle de Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası antlaşmalar devreye giremiyor. II. Selim Türbesi’nin girişinin doğu tarafında yer alan panonun yurtdışına nasıl kaçırıldığı konusunda da bugüne kadar çok farklı iddialar dile getirildi. Neredeyse efsane haline gelen bir rivayete göre, 20. yüzyılın başında bir restorasyon sırasında türbenin girişinde yer alan iki büyük panodan biri bir gecede sökülerek yerine ‘Fransa’dan getirilen sahteleri takılmış’ ve asıl pano ise yurtdışına kaçırılmış. Bir asırdır dilden dile dolaşan; ancak çalındığı ve nerede olduğu ispat edilemeyen iddialar, resmi kurumlar tarafından ciddiye alınmadığı için bugüne kadar hiçbir inceleme yapılmadı. Bazı sanat tarihçilerinin türbenin girişinde yer alan çini panolardan birinin sahte olduğu yönündeki açıklamaları da, dikkate alınmadı. Adı geçen panonun orijinali bugüne kadar bulunmadığı için iddia sahipleri, seslerini çok dar bir çevrenin dışına taşıyamadılar. Türbenin çinileri, çini sanatının en güzel örneklerinin sergilendiği İstanbul Arkeoloji Müzesi’ne bağlı Çinili Köşk’teki eserlerden daha zengin örneklerin yer aldığı Louvre Müzesi’ne 1895’te koleksiyoner Albert Sorlin Dorigny tarafından satılmış. Albert Sorlin Dorigny, Türklere ve İstanbul’a yabancı olmayan bir isim. 20. yüzyılın başlarına kadar İstanbul’da dişçilik yapan Fransız Dorigny, tarihî eserlere düşkünlüğü(!) ile tanınıyor. Sultan II. Abdülhamit başta olmak üzere devlet ileri gelenleriyle tanışıklığı sayesinde önemli bir nüfuz sahibi olmuş. Ve bu nüfuzu kullanarak istediği yerleer rahatça girip çıkmış. Evkaf Nezareti’ne birçok başvuruda bulunarak eski eserleri restore etmek ve edilmesi için dilekçe veren Dorigny’nin gerçek niyeti yeni ortaya çıktı. Dorigny’den satın alınan eserler arasında sadece II. Selim Türbesi’nin çinileri yok; daha pek çok İznik çinisi de aynı koleksiyoncudan satın alınarak müzeye kazandırılmış. Bu çinilerin, hangi eserlere ait olduğunu, Dorigny’nin restore ettiği tarihî yapılara bakılarak bulunması mümkün. Bu da; ancak Evkaf Nezareti’nin, –Vakıflar Bölge Müdürlüğü– kayıtlarında saklı.