ABD'den Gül'e övgü Erdoğan'a yergi

Columbia Üniversitesi İnsan Hakları İnceleme Enstitüsü'nce hazırlanan Ermenistan-Türkiye ilişkileri raporunun ayrıntıları dikkat çekici...

Tam Fransa'daki "İnkar yasası", Anayasa Konseyi tarafından reddedildiği sırada, Türk-Ermeni ilişkileri hakkında Washington' da 45 bin kelimelik, son derece önemli bir rapor yayınlandı.

Columbia Üniversitesi İnsan Hakları İnceleme Enstitüsü Direktörü David L. Phillips tarafından hazırlanan ve Harvard Üniversitesi' nin yayınladığı "Diplomasi Tarihi: Türk- Ermeni Protokolleri" başlıklı rapor, sahibi tarafından hem ABD Dışişleri Bakanlığı'na hem de ABD Kongresi'ne özel bir oturumda hem anlatıldı hem de tartışıldı.

Raporun ayrıntılarını ise Posta gazetesi yazarı Mehmet Ali Birand, bugünkü köşesinden aktardı.

Rapor, protokollerin hazırlanmasında bizzat rol almış, Türk-Amerikan-İsviçre ve Ermeni diplomatlarla yapılan özel görüşmelerle ortaya çıkarılmış. Hem protokoller "Neden başarısız oldu?" hem de "Bundan sonra ne yapılmalı?" sorularına yanıt aramış.

GÜL BAŞLATTI, ERDOĞAN ENGELLEDİ

6 Eylül 2008' de Erivan' daki milli maça Cumhurbaşkanı Abdullah Gül' ün katılmasıyla başlayan, 21 Mayıs 2008' den itibaren İsviçre' nin arabuluculuğuyla yapılan 7 toplantı ve 7 Şubat 2009' da taslakların imzalanmasıyla biten; ancak 22 Nisan 2011' de Ermeni Devlet Başkanı Sarkisyan' ın askıya almasıyla başarısız kalan süreç hakkında şu değerlendirmeler yapılıyor:

- Sürecin kahramanları olarak, Cumhurbaşkanları Gül ve Sarkisyan alkışlanıyor. Devlet adamlığı, vizyon ve büyük cesaret gösterdiklerini belirtiyor.
- Buna karşılık, protokolleri başarısızlığa götürme konusunda Başbakan Erdoğan sorumlu bulunuyor ve eleştiriyor. Azerbeycan Parlamentosu'nda 13 Mayıs 2009' da yaptığı konuşmayla, protokollerde bulunmamasına rağmen Türk-Ermeni ilişkilerinin iyileşmesini, Karabağ sorununun çözümüne bağlayarak bir ön koşul koyduğunu ve süreci durdurduğuna dikkat çekiliyor.

ALİYEV CİDDİYE ALMADI

- Raporda en sert şekilde eleştirilen kişi, Azerbeycan Devlet Başkanı Aliyev. Protokollerin müzakeresini ciddiye almadığı ve resmen açıklandığı zaman abartılı bir tepki göstererek, Türkiye'yi gaz satışını durdurmakla tehdit ettiği gibi, gaz fiyatını büyük oranda arttırdığı ve Türkiye'nin istediği Nabucco Projesi'ni engellemek için de "Güney hattını" gündeme getirdiği belirtiliyor.
- Raporda, Ermenistan' ın da hatalar yaptığı belirtiliyor. Protokollerin "Soykırım" yıldönümünden iki gün önce açıklanmış olmasının tüm Ermeni milliyetçilerini ayaklandırdığının, kamuoyuna hiç bilgi verilmediğinin ve şeffaf davranılmadığının altı çiziliyor.
- Obama yönetimini de gelişmeleri doğru dürüst yönetemediğinden dolayı eleştiren rapor, Ankara ve Erivan' daki ABD büyükelçiliklerinin yeterince diyalog kuramadıklarını vurguluyor.

BUNDAN SONRA NE YAPILMALI?

Rapor, protokollerin bu şekliyle tekrar hayata geçirilemeyeceğini, ancak yine protokollerin içinde bulunan bazı önlemlerin devreye sokularak ilişkilerin yumuşatılabileceğini belirtiyor ve şu önerilerde bulunuyor:
- Van-Erivan arasında uçuşlara izin verilmesi.
- Ani Köprüsü'nün tamir edilip, Ermenistan' dan gelecek turist otobüslerinin önünün açılması .
- Elektrik satışına izin verilmesi ve fiber optik kablonun Erivan' ın Sanayi Serbest Bölgesi'ne kadar uzatılması.
- Uluslararası arşivlerin araştırılmasının yöntemi ve hangi tarihi eserlerin tamir edilmesi gerektiği konularında ortak komisyonlar kurulması.
- Erivan' daki Soykırım Müzesi'nde, Ermenilere 1915' te yardım eden Türkler için yer ayrılması.
Bu raporun bir yaptırımı yok. İçeriği, ABD Dışişleri Bakanlığı'nın kararlarında ve ABD Kongresi' ndeki tartışmalarda değerlendirilecek. Bazı öneriler politikaya dönüşebilecek. Bu öneriler, 2015' deki 100. yıldönüme gidilirken, Ankara'nın atmak isteyeceği bazı adımlara da ışık tutulabilecek.