75 yıl önce piyasalar olsaydı

Peki 75 yıl öce Osmanlı İmparatorluğu döneminde piyasalar diye bir kavram olsa ne olurdu hiç düşündünüz mü?

Biz düşünmemiştik ama anlaşılan birileri düşünmüş ve o günün analizlerini bile yapmış. İşte bize gelen mailde anlatılan 75 yıl önce piyasaların durumu: 23 Temmuzda toplanan Erzurum Kongresi'nin yerle bir ettigi piyasalar kendini toparlamaya calisiyor. Kongre boyunca dusmeye devam eden IMKB bilesik endeksi, kongre bildirisinin aciklandigi gun dip noktaya vurdu. Son birkac gundur tepki alimlari borsayi biraz yukselttiyse de bilesik endeks yilin en dusuk seviyelerini gordu. Uzmanlar borsanin agir bir darbe yedigini ve piyasalarin beklentilerini karsilayacak ciddi gelismeler olmadikca borsanin yeniden eski seviyeleri yakalamasinin zor gorundugunu belirtiyorlar. Borsanin cokmesiyle birlikte piyasadan para cikisi da gozlemleniyor. Uzmanlar yerli sermayeden cok ozellikle yabanci sicak paranin ulkeyi terk ettigini ve guven yeniden saglanmazsa yabanci sicak paranin yeniden ulkeye donmesinin zor oldugunu belirttiler. Gecelik faizin son aylarin en yuksek seviyelerine cikmasi, Damat Ferit Pasa Hukumeti'ni tedirgin ediyor. Hukumetten bir yetkili; "Eger Anadoludaki karisiklik hemen sona ermezse ve faizler hemen inise gecmezse Osmanli Devleti bu faizlerin altindan zor kalkar" diye konustu. Damat Ferit Pasa yaptigi basin aciklamasinda piyasalarin kara bir gun gecirdigini ama olaylarin hukumetin kontrolu altinda oldugunu belirleterek sunlari soyledi: "Mustafa Kemal Pasa Canakkale'den tanidigimiz degerli, ozverili bir komutandir. Onun diger insanlardan daha sorumlu davranmasini beklerdik. Oysa bu davranislari ulkenin Avrupa milletleri ile olan iyi iliskilerini bozmakla kalmiyor, ulkenin ekonomosini de alt ust ediyor". Ote yandan onumuzdeki gunlerde Sivas'ta yeni bir kongrenin daha toplanacak olmasi piyasalari urkutmeye devam ediyor. Standard&Poors ve Moodys, Osmanli Devleti'nin B+ olan kredi notunun, Sivas Kongresi'nin toplanmasi durumunda B-'ye dusurulebilecegini acikladilar. Ismini aciklamak istemeyen bir Avrupali ekonomist, "Osmanli Devleti'nin borclarini dondurmesi icin faizlerin kesinlikle kabul edilebilir seviyelere cekilmesi gerektigini, bunun icin de Sivas'ta bir kongre toplanmasi fikrinden vazgecilip piyasalara guven asilanmasi gerektigini soyledi. Milliyet Gazetesi yazarlarindan Hasan Cemal piyasalaraki guvensizligin hat safhaya ulastigini ve derhal guvenin yeniden tesis edilmesi gerektigini kosesinde yazdi. Hasan Cemal kosesinde sunlari yazdi: "Zaten kirilgan olan ekonomimiz zor gunler gecirmektedir, yabanci sermayeyi ulkemizden kacirmaya yonelik bu tip hareketler ulkeye yarar degil zarar getirir". Hurriyer Gazetesi yazarlarindan Cuneyt Ulsever de statukonun artik daha fazla yasayamayacagini, Anadolu'da derhal cozume ulasilmasi gerektigini soyledi. Ulsever soyle konustu: "Cozumsuzluk en iyi cozumdur staratejisi gudenler artik bilmelidir ki bu halk cozum istemektedir ve bu cozum silahla degil ancak gorusme yoluyla olur". CNN TURK dis politika uzmanlarindan Cengiz Candar ise yasanan son olaylari soyle degerlendirdi: "Ingilizler ve Fransizlar ile savasarak bir sey elde edemeyecegimizi Dunya Savasi'nda gorduk. Oyleyse yeniden Anadolu halkini bir maceraya suruklemenin ne anlami vardir? Anadolu genclerini olume suruklemenin ne anlami vardir? Yapilmasi gereken sey sagda solda kongreler toplamak degil, derhal Ingilizler ile anlasma yollarini aramaktir". Radikal Gazetesi yazarlarindan Ismet Berkan ise Osmanli Devleti'nin Ingiltere'den gelecek dis yardima siddetle ihtiyaci oldugunu soyledi. Berkan soyle konustu: "Ingiltere'den gelecek mali yardim piyasalari rahatlatmak icin kullanilmali, piyasalardaki bu sikisiklik dis kredi yardimi ile derhal giderilmelidir". Erzurum Kongresi bildirisinin sonrasinda askiya alinan Ingiliz mali yardimi ise tam bir yilan hikayesine dondu. Ingiltere hukumet sozcusu yaptigi aciklamada, "Erzurum Kogresi'nin saldirgan uslubu bizleri rencide etmistir. Turklerin yapacagi en dogru davranis Sivas Kongre'sinin toplanmasindan vazgecmektir." dedi. Ingilizlerin Anadolu'nun cesitli kentlerinde asker bulundurma isteginin bir isgal olarak nitelendirilmesi Hukumet yetkililerini kizdirmis gorunuyor. Adinin aciklanmasini istemeyen bir bakan soyle konustu; "Ingilizler isgal icin degil, hukumetin bilgisi ve izni dahilinde insani yardim icin Anadolu'ya gelmektedirler. Gorev sureleri ve gorevleri bitince Ingiliz askerleri Anadolu'yu pek tabii ki terk edeceklerdir. Mustafa Kemal Pasa'nin sorumsuz hareketleri bizi dis politikada zor duruma sokmaktadir". Olaylar birbiri ardina gelirken piyasalar rahat bir nefes almayi bekliyor. Zaten Erzurum Kongresi'nin allak bullak ettigi piyasalarin ise yeni bir kongreyi kaldirip kaldiramayacagi merakla bekleniyor. Dis mali yardimin piyasalarin bu tikanikligini giderecegini belirten ekonomistler, Anadolu'da yeni maceralar yerine guvenin tesis edilmesi gerektigini belirttiler. Ekonomist Ercan Kumcu, "Mustafa Kemal ve arkadaslari artik bilmedirler ki yaptiklari yuzunden firlayan faizi biz millet olarak odemekteyiz" diye konustu. Piyasalar Sivas'ta toplanacak kongreye kilitlenmis gozukuyor. Eger kongre sonrasinda Ingiltere ile yeni bir dis gerginlik ortaya cikarsa, piyasalarin kendini toplamasi zor gorunuyor.