12 Eylül darbesinde neler oldu? İşte acı dolu darbenin detayları

12 Eylül darbesinde Türkiye Büyük Millet Meclisi lağvedildi. Anayasa uygulamadan kaldırıldı. İşte acı dolu 12 Eylül 1980 darbesinin detayları…Türkiye Cumhuriyeti tarihinin emir komuta zinciri içinde gerçekleştirilen son askeri darbesi 12 Eylül, idam, kötü muamele ve insan hakları ihlalleriyle zihinlerdeki yerini koruyor.TRT Radyosunda, 12 Eylül sabahı İstiklal Marşı'nın ardından çalınan Harbiye Marşı ve dönemin Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren imzalı Milli Güvenlik Konseyi "bir numaralı" bildirisinin okunmasıyla demokrasiye darbe resmen ilan edildi.12 Eylül karanlığına giden sürecin hazırlıkları Haziran 1980'den itibaren Genelkurmay Başkanlığı Karargahı'nda yapılmaya başlandı. Kod adı "Bayrak Harekatı" olarak belirlenen darbe planının uygulanması için ordu komutanlarına 11 Temmuz saat 04.00'te harekete geçilmesi emri verildi.2 Temmuz'da Süleyman Demirel'in Başbakanlığındaki hükümetin güvenoyu almasıyla darbeciler bu planı erteledi.Tarihler 12 Eylül'ü gösterdiğinde söz konusu plan, aynı isimle sabaha karşı uygulandı ve darbeciler ülke yönetimine el koydu.Emir-komuta zinciri içinde gerçekleştirilen bu darbe, 27 Mayıs 1960 darbesi ve 12 Mart 1971 muhtırasının ardından silahlı kuvvetlerin yönetime üçüncü kez açık müdahalesi olarak tarihteki yerini aldı. FOTOĞRAF: 12 Eylül 1980 sabahı temel ihtiyaçlarını karşılamak isteyen vatandaşlar fırınların önünde uzun kuyruklar oluşturdu. Meclis lağvedildi, anayasa kaldırıldı Darbeciler Evren, Kara Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Nurettin Ersin, Hava Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Tahsin Şahinkaya, Deniz Kuvvetleri Komutanı Oramiral Nejat Tümer ve Jandarma Genel Komutanı Orgeneral Sedat Celasun'dan oluşan Milli Güvenlik Konseyi, bütün yetkileri ele aldı.Anayasayı uygulamadan kaldıran darbeciler, ardından TBMM'yi lağvederek antidemokratik faaliyetlerine devam etti. FOTOĞRAF: 12 Eylül 1980'de Genel Kurmay Başkanı Orgeneral Evren ve MGK üyeleri ülkede yönetime el koydu.Ülke genelinde sıkıyönetim ilan edildikten sonra sivil toplum kuruluşlarını hedef alan darbeciler, Türk Hava Kurumu, Çocuk Esirgeme Kurumu ve Kızılay dışındaki derneklerin faaliyetlerini durdurdu. FOTOĞRAF: 4 Aralık 1980'de Konya ve İstanbul Cumhuriyet Savcılıklarının istemi üzerine Ankara Cumhuriyet Savcılığına getirilen TIKP Genel Başkanı Doğu Perincek'in ifadesine başvuruldu. Siyasi partilerin kapısına kilit vuran darbeciler, Süleyman Demirel ile Bülent Ecevit'i Hamzakoy'a, Necmettin Erbakan ile Alparslan Türkeş'i ise Uzunada'ya sürgüne göndererek, siyasi yasaklar getirdi. FOTOĞRAF: 15 Aralık1980'de MHP Genel Başkanı Alparslan Türkeş, 30 Ekim 1978 tarihinde Almanya'nın Dortmund Kentinde yaptığı salon toplantısında sözlerle hükümete hakaret ettiği gerekçesiyle Ankara 6. Ağır Ceza Mahkemesi'nde yargılandı. "Asmayalım da besleyelim mi?" Ülkeye karanlık günler yaşatan darbeciler, acısı yıllarca hafızalardan silinmeyecek idam kararlarının da mimarı oldu. FOTOĞRAF: 24 Aralık 1980'de, 21 Haziran 1975 günü Karabük'te yaptığı konuşmada, hükümetin manevi şahsiyetine hakaret ettiği gerekçesiyele hakkında dava açılan CHP eski Başkanı Bülent Ecevit'in Ankara 2. Ağır Ceza Mahkemesi'nde ifadesi alındı. Darbeden sonra ilk idamlar, 9 Ekim 1980 tarihinde gerçekleşti. Sol görüşlü Necdet Adalı, ardından ülkücü Mustafa Pehlivanoğlu idam edildi. FOTOĞRAF: 20 Kasım 1980'de Hükümetin manevi şahsiyetine hakaretten yargılanan CHP eski Antalya Milletvekili Deniz Baykal, beraat etti.Darbe öncesinde bir askeri inzibat erini öldürdüğü gerekçesiyle hüküm giyen 17 yaşındaki Erdal Eren, 19 Mart 1980'de idama mahkum edildi. FOTOĞRAF: 27 Kasım 1980'de Yüksek Askeri Şura Üyeleri, Milli Güvenlik Konseyi Başkanı ve Genel Kurmay Başkanı Org. Kenan Evren Başkanlığında Anıtkabir'i ziyaret etti. Darbeci Kenan Evren'in 17 yaşında astırdığı Erdal Eren için söylediği "Asmayalım da besleyelim mi?" sözü ise hafızalardaki yerini koruyor. FOTOĞRAF: 27 Kasım 1980'de Yüksek Askeri Şura Üyeleri, Anıtkabir'i ziyaret etti. Eren'in idam kararı, Yargıtay tarafından iki kez iptal edilmesine rağmen, Milli Güvenlik Konseyi tarafından onaylanan kararla ve yaşı büyütülerek 13 Aralık 1980'de Ankara Ulucanlar Cezaevi'nde infaz edildi. FOTOĞRAF: 27 Kasım 1980'de Yüksek Askeri Şura Üyeleri, Milli Güvenlik Konseyi Başkanı ve Genel Kurmay Başkanı Org. Kenan Evren Başkanlığında toplandı.Kanlı uygulamaların yanı sıra demokrasinin askıya alındığı süreçte 650 bin kişi gözaltına alındı, açılan 210 bin davada 230 bin kişi yargılandı, 7 binden fazla kişi için de idam cezası istendi. 517 kişinin "ölüm cezasına" çarptırıldığı süreçte, 50 kişi idam edildi. FOTOĞRAF: 10 Kasım 1980'de Atatürk'ün 42. ölüm yıl dönümü dolayısıyla Milli Güvenlik Konseyi Başkanı ve Genel Kurmay Başkanı Org. Kenan Evren, konsey üyeleri ile Anıtkabir'i ziyaret etti. Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlığından 14 bin kişinin çıkarıldığı bu dönemde, yaklaşık 100 bin kişi "örgüt üyesi olma" suçundan yargılandı, 30 bin kişi ise "sakıncalı" olduğu iddiasıyla işlerinden edildi. FOTOĞRAF: 12 Eylül 1980'de Genel Kurmay Başkanı Orgeneral Evren ve MGK üyeleri ülkede yönetime el koydu.Kültür ve sanat hayatının da hedef alındığı bu dönemde, yaklaşık bin film yine sakıncalı bulunduğu için yasaklandı, 4 bine yakın öğretmen ve yüzlerce üniversite görevlisinin işine son verildi. Onlarca gazeteci için de binlerce yıla varan hapis cezaları istendi. İnsanlık onurunu hiçe sayan uygulamaların mimarları sözde Milli Güvenlik Konseyi üyesi darbeci generallerin belirlediği Danışma Meclisinin hazırladığı anayasa, 1982'de "güdümlü" referandumla yüzde 92'lik "evet" oyu aldı. Darbenin baş aktörü Evren ve diğer darbecilerin ömür boyu yargılanmasını engelleyen "geçici 15'inci madde" de darbe anayasasına dahil edilmişti. FOTOĞRAF: 12 Eylül 1980'de Genel Kurmay Başkanı Orgeneral Evren ve MGK üyeleri ülkede yönetime el koydu.Darbenin sorumluları ilk kez hakim karşısında "Milli Güvenlik Konseyi üyelerinin yargılanamayacağı"na dair anayasanın geçici 15'inci maddesi, 12 Eylül 2010'daki referandumun ardından kaldırıldı. FOTOĞRAF: 27 Eylül 1980'de Başbakan Bülent Ulusu, Hükümet programını okudu.Ardından Türkiye'nin dört bir tarafından, darbenin sorumluları ile bu kişilerin emir ve talimatlarını uygulayanlar hakkındaki suç duyuruları yapıldı. FOTOĞRAF: 27 Eylül 1980'de Milli Güvenlik Konseyi üyeleri (soldan sağa), Deniz kuvveteleri Komutanı ORA. Nejat Tümer, Kara Kuvvetleri Komutanı ORG, Nurettin Ersin, Hava Kuvvetleri Komutanı ORG. Tahsin Şahinkaya ve Jandarma Genel Komutanı ORG. Sedat Celasun. O dönem hayatta olan Evren ile eski Hava Kuvvetleri Komutanı Tahsin Şahinkaya hakkında Ankara Cumhuriyet Başsavcılığınca soruşturma başlatıldı. FOTOĞRAF: 12 Eylül askeri darbesiyle milletvekilliği sona eren ve gözaltına alınan Başbakan Süleyman Demirel (sağda) ve CHP Genel Başkanı Bülent Ecevit (solda ) eşleri Nazmiye Demirel (sağ 2) ve Rahşan Ecevit (sol 2) ile birlikte kaldıkları Çanakkale Gelibolu Hamzaköy'deki Türk Silahlı Kuvvetleri misafirhanesinden 11 Ekim 1980'de alınarak Etimesgut Askeri Havaalanı'na getirildi. Evren ve Şahinkaya hakkında hazırlanan iddianamenin Ankara 12'nci Ağır Ceza Mahkemesince 10 Ocak 2012'de kabul edilmesiyle Türkiye tarihinde ilk kez bir darbenin sorumluları yargı önüne çıkarıldı. FOTOĞRAF: 12 Eylül askeri darbesiyle milletvekilliği sona eren ve gözaltına alınan Başbakan Süleyman Demirel ve CHP Genel Başkanı Bülent Ecevit eşleri Nazmiye Demirel (önde) ve Rahşan Ecevit ile birlikte kaldıkları Çanakkale Gelibolu Hamzaköy'deki Türk Silahlı Kuvvetleri misafirhanesinden 11 Ekim 1980'de alınarak Etimesgut Askeri Havaalanı'na getirildi. İki darbeci, ''Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nın tamamını veya bir kısmını değiştirmeye veya ortadan kaldırmaya ve anayasa ile teşekkül etmiş olan Türkiye Büyük Millet Meclisini ortadan kaldırmaya veya görevini yapmasına engel olmaya cebren teşebbüs etmek'' ile suçlandı. FOTOĞRAF: 12 Eylül askeri müdahalesiyle milletvekilliği sona eren ve gözaltına alınan CHP Genel Başkanı Bülent Ecevit (sivil), 11 Ekim 1980'de kaldığı Çanakkale'nin Gelibolu ilçesi Hamzakoy'daki TSK Misafirhanesinden alınarak Etimesgut Havaalanına getirildi.Sağlık gerekçesiyle duruşmalara katılmayan Evren ve Şahinkaya, telekonferans aracılığıyla yaptıkları savunmalarında suçlamaları kabul etmedi, kurucu iktidar olduklarını, mevcut mahkemelerin kendilerini yargılayamayacağını öne sürdü.Devam eden dava, Ankara 12'nci Ağır Ceza Mahkemesi yasayla kapatılınca dosya Ankara 10'uncu Ağır Ceza Mahkemesine devredildi. FOTOĞRAF: 12 Eylül askeri müdahalesiyle milletvekilliği sona eren ve gözaltına alınan Başbakan Süleyman Demirel (sağda) ve CHP Genel Başkanı Bülent Ecevit (sol 2), eşleri Nazmiye Demirel (sağ 2) ve Rahşan Ecevit (solda arkası dönük) ile birlikte kaldıkları Hamzaköy’de ki TSK Misafirhanesinden 11 Ekim 1980'de alınarak Etimesgut Havaalanı’na getirildi. Mahkeme, 18 Haziran 2014'te Evren ve Şahinkaya'yı, 1979'da verdikleri muhtırayla "anayasa ve TBMM'yi ortadan kaldırmaya ve görevini yapmasını engellemeye teşebbüs", 1980'de de cebren "anayasayı tağyir, tebdil veya ilgaya ve bu kanun ile teşekkül eden TBMM'yi ıskat ve cebren men" suçundan ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına çarptırdı. FOTOĞRAF: Milliyetçi Selamet Partisi (MSP) Genel Başkanı Necmettin Erbakan (sol önde) Tahir Büyükkorukçu (sakallı) ve Şener Battal (sağda) 15 Ekim 1980'de tutuklandı. Mahkeme, takdiri indirimle cezayı müebbet hapse çevirdi. FOTOĞRAF: Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) Genel Başkanı Alparslan Türkeş, 11 Aralık 1980'de Ankara Adliyesi'nde ifade verdi.Evren ve Şahinkaya hakkında, Askeri Ceza Kanunu'nun "askeri rütbelerin sökülmesi"ne ilişkin 30'uncu maddesinin de uygulanmasına karar verildi.Hükmün ardından sanık avukatları, kararı temyiz etti. Dosya Yargıtay'dayken Evren, 10 Mayıs 2015'te 98 yaşında, Şahinkaya ise 9 Temmuz 2015'te 90 yaşında öldü.Yargıtay 16'ncı Ceza Dairesi, temyiz incelemesinde, sanıkların ölümleri nedeniyle davanın düşürülmesine karar verdi.Yargıtayın ikinci bozma kararı Dosyayı yeniden görüşen yerel mahkeme, karara uyarak düşme kararı verdi ve dosya tekrar Yargıtay 16'ncı Ceza Dairesine geldi. Daire, yerel mahkemenin kararını bu kez de usul yönünden bozdu.Bozma kararında, yerel mahkemenin gerekçesinde lehe olan kanunun 765 sayılı Türk Ceza Kanunu (TCK) hükümleri olduğu belirtilmesine karşın, hüküm fıkrasında 5237 sayılı TCK ve Ceza Muhakemesi Kanunu hükümleri uyarınca karar verilmesi suretiyle gerekçe ile hüküm arasında karışıklığa neden olunmasının kanuna aykırı olduğu belirtildi.Ceza dairesinin bozma kararına uyan mahkeme, Evren ve Şahinkaya hakkındaki kamu davasının ölüm nedeniyle "ortadan kaldırılmasına" karar verdi.Yargıtay 16'ncı Ceza Dairesinin sanıklar hakkında verilen hükmü usul yönünden bozmasının ardından 12 Mayıs 2019'da yeniden yargılama yapan Ankara 10'uncu Ağır Ceza Mahkemesi, bu kez Evren ile Şahinkaya hakkında "kamu davasının ortadan kaldırılmasına" karar verdi.Ayrıca Evren ve Şahinkaya'nın malvarlıklarına el konulması ve sanıkların TSK'den çıkarılması ile rütbelerinin geri alınmasına yer olmadığına hükmedildi.MGK Başkanı ve Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren, basına ilk açıklamasını 12 Eylül 1980'de TBMM'de yaptı. MGK Başkanı ve Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren (sağ 3) basına ilk açıklamasını 12 Eylül 1980'de TBMM'de yaptı. TBMM'deki açıklamada (sağdan sola) Deniz Kuvvetleri Komutanı Oramiral Nejat Tümer, Hava Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Tahsin Şahinkaya, Kara Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Nurettin Ersin ve Jandarma Genel Komutanı Orgeneral Sedat Celasun yer aldı.Muhsin Yazıcıoğlu (ön-sol3), 12 Eylül 1980 darbesi sonrasında 'Ülkücüler' davasında yargılanırken.12 Eylül darbesinin komutanları Ora.Nejat TümerOrg.Nurettin ErsinOrg.Kenan EvrenOrg.Tahsin ŞahinkayaOrg.Sedat CelasunÖğretmenleri için eylem yapan İzzet Ünver Lisesi öğrencilerinin kimlik kontrollerinin yapılmasının ardından yere yatırılarak bekletilmesi. 21 Mart 1980'de karşıt görüşlü iki grup öğrencinin burs paralarını almak için gittikleri banka şubesinde karşılaşıp kavga etmeleri sonucu yaşananlar ve polisin bankaya girmeye çalışması.12 Eylül 1980 darbesi sonrasında MHP ana davasından yargılanıp 36 yıl cezaya çarptırılan Caner Erdinç, tahliyesine 5 yıl kala TBMM'de başlatılan çalışmalar sonrası geçen hafta, Ankara 5'inci Ağır Ceza Mahkemesi'nin verdiği kararla tahliye edildi. Erdinç, "Referandum yapılmasaydı, bugün hala tutukluydum." dedi. Erdinç'in arkadaşları ile çektirdiği fotoğraf. Ortada merhum Muhsin Yazıcıoğlu da bulunuyor.Kasım 1979'da kurulan AP Hükümeti'ni dışarıdan destekleyen MSP Genel Başkanı Necmettin Erbakan, 12 Eylül 1980 darbesi sonrasında laikliğe aykırı davranmak suçlaması ile Ankara Sıkıyönetim komutanlığı 1 nolu Askeri Mahkemesi'nde yargılandı. MSP Genel Başkanı Necmettin Erbakan, Uluborlu Asliye Ceza Mahkemesi'nden gelen talimat üzerine Ankara 4.Asliye Ceza Mahkemesi'nde ifade verdi.Türk Silahlı Kuvvetleri’nin Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren başkanlığında gerçekleştirdiği 12 Eylül darbesi ile Türkiye Cumhuriyeti, 27 Mayıs 1960 darbesi ve 12 Mart 1971 muhtırasının ardından silahlı kuvvetlerin yönetime üçüncü müdahalesini yaşadı.12 Eylül Darbesi sonrasında Kenan Evren ve kuvvet komutanlarından oluşan Milli Güvenlik Konseyi 1983 genel seçimlerine kadar Türkiye’ye ilişkin tüm kritik kararları aldı.1980 ihtilali ile Süleyman Demirel’in Başbakan olduğu hükümet görevden alındı. Türkiye Büyük Millet Meclisi lağvedildi. Anayasa uygulamadan kaldırıldı. Siyasi partiler kapatıldı, parti liderleri gözetim altında tutuldu, yargılandı.Türk siyasetinin yeniden tasarlandığı ve yaklaşık dokuz yıl süren askeri düzende, 14 bin kişi yurttaşlıktan çıkarıldı. Açılan 210 bin davada 230 bin kişi yargılandı. 517 kişiye idam cezası verildi.171 kişinin işkenceden öldüğü belgelendi. 937 film sakıncalı bulunduğu için yasaklandı. Gazeteler 300 gün yayın yapamadı. 30 bin kişi sakıncalı olduğu için işten atıldı. 12 Eylül 1980 sabahı sokağa çıkma yasağı ilan edildi. Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) Genel Başkanı Alparslan Türkeş (ortada) Ankara Adliyesi'nde ifade verdi. 16 Mayıs 1978'de Ankara'nın Keçiören ilçesinde 7 kişinin öldürüldüğü Piyangotepe katliamı sanıkları Sıkıyönetim Mahkemesi'nde yargılandı.Hükümetin manevi şahsiyetine hakaretten yargılanan CHP eski Antalya Milletvekili Deniz Baykal beraat ettiKonya ve İstanbul Cumhuriyet Savcılıklarının istemi üzerine Ankara Cumhuriyet Savcılığı'na getirilen Türkiye İşçi Köylü Partisi (TİKP) Genel Başkanı Doğu Perinçek'in (ortada) ifadesine başvuruldu. 21 Haziran 1975 tarihinde Karabük'te yaptığı konuşmada hükümetin manevi şahsiyetine hakaret ettiği gerekçesiyle hakkında dava açılan CHP eski başkanı Bülent Ecevit'in Ankara 2. Ağır Ceza Mahkemesi'nde ifadesi alındı.Eski Bayındırlık Bakanı Şerafettin Elçi Sıkıyönetim Komutanlığı Askeri Mahkemesi'nde yargılandı.Milli Birlik Komitesi, Devlet ve Hüküme Başkanı, Türk Silahlı Kuvvetleri Başkomutanı Org. Cemal Gürsel, 27 Mayıs İhtilali sonrası ilk basın toplantısını yaptı.Türk Silahlı Kuvvetleri Başkomutanı Org. Cemal GürselMilli Birlik Komitesi (MBK) Devlet ve Hükümet Başkanı, Türk Silahlı Kuvvetleri Başkomutanı Org. Cemal Gürsel, 27 Mayıs ihtilali sonrası Ankara sokaklarında.27 Mayıs İhtilaliAdnan Menderes Yassıada duruşmalarında ifade verirken. 27 Mayıs İhtilaliYassıada DuruşmalarıEthem MenderesHasan Polatkan sorguya götürülürken.Celal Bayar mahkeme salonuna götürülürken.Celal Bayar mahkemede.Celal Bayar sorguda.Adnan MenderesAdnan MenderesKayseri Milletvekili olan İbrahim Kirazoğlu, hakkında idam cezası verilen ancak uygulanmayan Agah Erozan gibi TBMM Başkanvekili’ydi. Hakkında yolsuzluk davası bulunmayan Kirazoğlu, “Meclis’i taraflı idare etmek” suçuyla Yassıada’da hâkim karşısına çıkarıldı.Danıştay üyesinin kardeşiydi hakkında idam cezası verildi NUSRET KİRİŞÇİOĞLU Tahkikat Komisyonu Raportörü olan Nusret Kirişçioğlu, Türkiye’nin ilk kadın Danıştay üyesi Şükran Esmerer’in kardeşi ve Çanakkale Milletvekili’ydi. Avukat olan Kirişçioğlu, CHP’yi kapatma gibi bir düşüncenin olmadığını dile getirmişti. Kirişçioğlu’nun idamı oylamadaki muhalefet şerhine takıldı.Komisyon başkanına müebbet hapis AHMET HAMDİ SANCAR Yassıada’da idam cezasına mahkûm edilen ancak daha sonra cezası müebbet hapse çevrilen Ahmet Hamdi Sancar, Tahkikat Komisyonu Başkanı’ydı. Demokrat Parti tarafından kurulan komisyon, muhalefet ve basının eylemlerini soruşturmak için hayata geçirilmişti.Agah ErozanHasan Polatkan sorguya götürülürken.Refik KoraltanFatin Rüştü ZorluAdnan MenderesAdnan MenderesHasan Polatkan

Türkiye’yi en çok yıpratan olayların ilk sıralarında yer alan darbelerden biri olan 12 Eylül darbesinin üzerinden 39 yıl geçti.